اختلال اضطراب اجتماعی (SAD) که از طریق مشخصهی ترس از مشاهده و ارزیابی توسط دیگران شناخته میشود به عنوان یک اختلال از طبقه اختلالهای اضطرابی، یکی از رایجترین و مزمن ترین اختلالات روانی با شروع زودرس و دورهای مداوم (کائوت و گویر[1]، 2014؛ رپی، مکلئود، کارپنتر، گاستون، فری و پیترز[2]، 2013؛ هدمن، استروم، استونکل و مورتبرگ، 2013؛ سونگ و همکاران، 2012؛ چارترند، کاکس، ال گابالاوی و کلارا[3]، 2011؛ لمپ[4]، 2009؛ ولز و کارتر[5]، 2006)، شایعترین نوع اختلال اضطرابی و سومین اختلال روانی از نظر شیوع در بین جمعیت عمومی است (سونگ و همکاران، 2012؛ فهم، بیسدو، جاکوبی و فیدلر[6]، 2008). شیوع کلی این اختلال تقریباً 13 درصد است و در جایگاه سوم اختلالهای روانپزشکی پس از اختلال افسردگی اساسی و وابستگی به الکل قرار دارد (نیکلسون[7]، 2008) و اگر درمان نشود با دورهای مزمن و پنهان مزمن همراه میگردد (کاستا کابرال مولولو، بزرا دی منزس، ویگن و فونتنلله[8] ، 2012؛ لمپ، 2009) و اختلال اساسی در کار و حوزههای اجتماعی، عملکردهای علمی، خانوادگی و شخصی (کوکرتز، گیلدبرانت، کارلستروم، واپلینگ و بودلاند[9]، 2014؛ دمیر، کاراستین، ارالپ دمیر و اویسال[10]، 2013؛ ونگ، سارور و بیدل، 2012؛ چارترند، کاکس، ال گابالاوی و کلارا[11]، 2011) ایجاد میکند و سبب کاهش کیفیت زندگی فرد (رپی و همکاران، 2013؛ سونگ و همکاران، 2012؛ کاستا کابرال مولولو، بزرا دی منزس، ویگن و فونتنلله ، 2012؛ ویدمن، فرناندز، لوینسون، آگوستین، لارسن و رودباق[12]، 2012؛ روم، ملی، ثورسن، آندریسن و روزبرگ، 2012؛ ونگ، سارور و بیدل؛ 2012) سلامت روانی و اجتماعی ضعیف، حمایت اجتماعی پایین، اختلالات مصرف مواد و سایر اختلالات روانی همراه، مانند اختلال خلق و اختلالات اضطرابی (چارترند، کاکس، ال-گابالاوی و کلارا، 2011؛ ونگ سارور و بیدل؛ 2012) میشود.
شروع اختلال معمولاً در دوره نوجوانی است، اگرچه برخی مطالعات نشان دادهاند که اختلال میتواند در سن هشت سالگی نیز تشخیص داده شود (کالوت، اوروئه و هانکین، 2013). کائوت و گویر (2014) بیان میکنند که شروع SAD به طور معمول در سن 10 سالگی و حداکثر اوایل دههی بیست می باشد. در حدود 50 درصد موارد SAD در سن 13 سالگی و 90 درصد زمان شروع تا رسیدن به سن 23 سالگی میباشد. این اختلال همچنین یکی از سختترین اختلالات اضطرابی نسبت به درمان میباشد و کمترین اثر درمانی را نسبت به سایر اختلالات اضطرابی هم در بزرگسالان و هم در کودکان نشان داده است (رپی و همکاران، 2013؛ هادسون، رپی، لینهام، ووثریچ و اشنایرینگ[13]، 2010). به این دلایل بهبود و روشهای جدید برای درمان اختلال اضطراب اجتماعی بسیار ضروری میباشد.
ظهور نظریههای شناختی در آسیب شناسی روانی به افزایش علاقه به ویژگیهای شناخت و تنظیم آن منجر گردیده است. نوعی از عوامل شناختی که در تداوم اختلال اضطراب اجتماعی نقش دارند، طرح وارهها هستند (کالوت، اوروئه، کامارا و هانکین، 2013). طرح وارهها، الگوها یا درون مایههای عمیق و فراگیری هستند که از خاطرهها، هیجان و شناخت وارهها و احساسهای بدنی تشکیل شده اند، در دوران کودکی و نوجوانی شکل گرفته اند، در مسیر زندگی تداوم دارند و به شدت ناکارآمد هستند. آنها ممکن است هسته اصلی اختلالات شخصیت، مشکلات منش شناختی خفیفتر و بسیاری از اختلال های مزمن محور یک قرار بگیرند (یانگ، کلوسکو و ویشار[14]، 2003). طرحواره درمانی برای درمان بیماران مبتلا به مشکلات منش شناختی مزمنی که به قدر کافی از رفتاردرمانی شناختی کلاسیک کمکی دریافت نمیکردند تدوین گردید. طرحواره درمانی بر پایه رفتاردرمانی شناختی کلاسیک بنا شده و بر ریشههای تحولی مشکلات روانشناختی در دوران کودکی و نوجوانی، استفاده از تکنیکهای برانگیزاننده[15] و ارائه مفهوم سبکهای مقابلهای ناسازگار تأکید دارد. بسیاری از مطالعات پژوهشی نشان دادهاند که رفتاردرمانی شناختی برای بسیاری از اختلالهای روان شناختی از کارایی و اثربخشی لازم برخوردار است، اما در مطالعات پیگیری تنها 50 درصد از بیماران به بهبودی معنادار بالینی دست می یابند (ماسکویچ[16]، 2008). رفتاردرمانی شناختی در سطح شناخت واره، رویکرد بالا به پایین را اتخاذ میکند. به عنوان مثال در اختلالهای اضطرابی از سطح نگرانی شروع می کند، سپس به مفروضههای زیربنایی و در نهایت به طرح وارهها میپردازد (داگاس و رابی چاود[17]، 2007)، اما در طرحواره درمانی این روند برعکس دنبال میشود. در فرایند طرحواره درمانی، مستقیماً به سراغ عمیقترین سطح شناختواره میروند. به عبارتی در طرحواره درمانی، روش پایین به بالا در پیش گرفته میشود (یانگ، کلوسکو و ویشار، 2003).
بررسیها نشان داده اند که افراد مبتلا به SAD طرح وارههایی دارند که این طرح وارهها آماج مناسبی برای رویکرد طرحواره درمانی تلقی میشوند (کالوت، اوروئه و هانکین، 2013؛ ونگ و مولدز[18]، 2011، هیمبرگ، بورزوویچ[19] و رپی، 2010، ویلسون و رپی، 2006؛ پینتو- گاویا، کاستیلهو، گالهاردو و کنها[20]، 2006).
از طرفی، در حوزه درمانهای جدیدتر روانشناختی، نخستین بار ولز و متیوس[21](1994) با ترکیب رویکرد طرح واره و پردازش اطلاعات، الگوی فراشناختی[22] را برمبنای مدل عملکرد اجرایی خودتنظیمی[23](S-REF) جهت تبیین و درمان اختلالات هیجانی معرفی کردند. اصطلاح فراشناخت عبارتست از هر نوع دانش یا فرایند شناختی که در آن ارزیابی یا کنترل شناختی وجود داشته باشد (موس و برد[24]، 2002). درمان فراشناختی نیز به ویژه به منظور رفع نواقص درمان شناختی ـ رفتاری ظهور پیدا کرد. به عقیده ولز شناخت درمانی با توجه به این نظر که افکار منفی در اختلالهای هیجانی از فعالیت باورهای ناکارآمد منتج میشوند، بیشتر روی منشأ محتوای افکار تأکید دارد، ولی در مورد این که چگونه این افکار شکل میگیرد و یا چه ساز و کاری این تفکرات ناکارآمد را برجسته میسازد تلاشی صورت نگرفته است (ولز و متیوس، 1994؛ ولز، 2000). لذا برای فهم فرایندهای تفکر لازم است که بر باورهای فرد درباره تفکر، راهبردهای فردی در مورد کنترل توجه و همچنین نوع باورهای فراشناختی[25] او تأکید نماییم. آنچه در درمان فراشناختی مورد تأکید قرار میگیرد عواملی است که تفکر را کنترل میکند و وضعیت ذهن را تغییر میدهد، نه چالش با افکار و خطاهای شناختی یا مواجهه طولانی مدت و مکرر با باورها در مورد تروما یا نشانههای بدنی (ولز،2001 ،2009).
دیدگاه نظری و درمانی فراشناخت بر باورها و تفكرات منفی به عنوان نتیجه كنترل فراشناختی شناخت تأكید میكند و بیان میكند كه چگونه فراشناخت در تداوم و تغییر شناخت مؤثر است. درمان فراشناختی سطوحی از مداخله را عرضه میكند كه بر چالش با محتوای تفكر و باورهای منفی كه در درمانهای سنتی شناختی بر آن تمركز دارد؛ تأكید نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ورزد (ولز، 2009) و سعی میكند فراشناختهایی را كه به شیوه ناسازگارانه تفكرات منفی تكرار شونده را زیاد میكنند و یا باعث افزایش باورهای منفی عمومی میشوند، تغییر دهد (ولز، 2000).
تحقیقات مختلف به صورت توصیفی و یا تجربی نشان دادهاند که برای اختلال اضطراب اجتماعی هر دو رویکرد درمان فراشناختی (کوکرتز و همکاران، 2014؛ هاپیت و همکاران، 2014؛ رپی و همکاران،2013؛ کلی، توسچن ـ کافیر و هنریچز، 2012؛ کارلبرینگ و همکاران، 2012؛ برد، سایر و هافمن، 2012؛ هالیون و روسیو، 2011؛ هاکاماتا و همکاران، 2010؛ کاشدان، ویکز و ساوستیانووا، 2011؛ امیر و همکاران، 2009؛ اشمیت و همکاران، 2009؛ مک اووی و پرینی، 2008؛ ولز، 2000، 2007، 2009؛ داناهی و استوپا، 2007؛ مک اووی، ماهونی، پرینی و کینگسپ، 2009؛ ولز و پاپاجورجیو، 2001، 1998) و طرح واره درمانی (خورشید زاده، برجعلی، سهرابی و دلاور،1390؛ کالوت، اوروئه، کامارا و هانکین، 2013) مؤثر میباشند ولی هنوز مطالعه مقایسهای انجام نشده است تا مشخص شود که کدام رویکرد درمانی اثربخش تر و از تداوم تأثیر بیشتری برخوردار میباشد.
از آنجا که یافتن شیوههای درمان کوتاه مدت کارا و مؤثر از جمله ضرورت‌های پژوهش میباشد و شیوههای درمانی مبتنی بر مدل طرح واره و فراشناخت نیز جزء درمانهای کوتاه مدت به شمار میآیند، انجام پژوهشی برای بررسی مقایسه اثربخشی و به ویژه ماندگاری اثر این شیوههای درمانی دارای اهمیت است.
بنابراین پژوهش حاضر در نظر دارد تا اثربخشی و تداوم تأثیر مدلهای درمانی جدید تحت عنوان درمان فراشناختی و طرحواره درمانی را در کاهش علائم، کیفیت زندگی و سلامت اجتماعی دانشجویان مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی مقایسه كند.
این پژوهش از این نظر که کارایی و به خصوص تداوم تأثیر دو نوع درمان طرح واره محور و فراشناختی را بر کاهش علائم، کیفیت زندگی و سلامت اجتماعی دانشجویان دارای اختلال اضطراب اجتماعی مورد بررسی قرار داده است دارای نوآوری می باشد. به ویژه این که تا کنون هیچ پژوهشی در ارتباط با درمان اختلال اضطراب اجتماعی و تأثیر آن بر سلامت اجتماعی افراد انجام نشده است.
3-1- اهمیت و ضرورت پژوهش
از آنجا که شیوع اختلال اضطراب اجتماعی 13 درصد میباشد و در جایگاه سومین اختلال رایج روانپزشکی پس از اختلال افسردگی اساسی و وابستگی به الکل قرار دارد، بنابراین استفاده از درمانهای گوناگون و مؤثر ضرورت مییابد.
با توجه به این كه دریافت دارو به تنهایی، صرفاً بر مكانیسمهای نوروفیزیولوژی این افراد اثر گذاشته و بهبودی نسبی ایجاد میكند و این بهبود نسبی صرفاً وابسته به مصرف دارو است، همچنین در بیشتر درمانهای روان شناختی صورت گرفته برای اختلال اضطراب اجتماعی مانند درمان رفتاری ـ شناختی، شناخت درمانی و رفتاردرمانی، بیشتر به محتوای فکر و رفتارهای اجتنابی توجه شده است، در حالیکه بیشتر اختلالات اضطرابی (مانند اضطراب اجتماعی) علاوه بر موارد ذکر شده در طرح وارهها و فرایند پردازش اطلاعات مانند راهبردهای کنترل فراشناختی و باورهای مثبت و منفی فراشناختی نیز اختلال دارند، بنابراین استفاده از فنون مختلف رواندرمانی مانند طرحوارهدرمانی و درمان فراشناختی در صورت موفقیت آمیز بودن، نه تنها می تواند سبب كاهش طولانی مدت مصرف دارو در این افراد شود (جلوگیری از وابستگی دارویی در طولانی مدت)، بلكه موجب پیشگیری از بروز شدید این اختلال و جلوگیری از عود مجدد علائم روانشناختی خواهد شد. همچنین از آنجا که یافتن شیوههای درمان کوتاه مدت کارا و مؤثر از جمله ضرورت های پژوهش میباشد و شیوههای درمانی مبتنی بر مدل طرحواره و فراشناخت نیز جزء درمانهای کوتاه مدت به شمار میآیند، انجام پژوهشی برای بررسی مقایسه اثربخشی و به ویژه تداوم تأثیر این شیوههای درمان دارای اهمیت است.
- Caouette, J. D., & Guyer, A. E.
- Rapee, R. M., MacLeod, C., Carpenter, L., Gaston, J. E., Frei, J., Peters, L.
- Chartrand, H., Cox, B., EL-Gabalawy, R., & Clara, I.
- Lampe, L. A.
- Wells, A., & Carter, K.
- Fehm, L., Beesdo, K., Jacobi, F., & Fiedler, A.
- Nicholson, C.
- Costa Cabral Mululo, S., Bezera de Menezes, G., Vigne, P., Fontenelle, L. F.
[9] . Kuckertz, J. M., Gildebrant, E., Liliequist, B., Karlström, P., Vappling, C., Bodlund, O.
4 . Demir, T., Karacetin, G., Eralp Demir D., & Uysal O.
[11] . Chartrand, H., Cox, B., EL-Gabalawy, R., & Clara, I.
[12] . Weidman, A. C., Fernandez, K. C., Levinson, C. A., Augustine, A. A., Larsen, R. J., & Rodebaugh, T.L.
[13] . Hudson, J.L., Rapee, R.M., lyneham, H.J., wuthrich. V., Schniering, C.A.
- Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E.
- 2. emotive
[16]. Moscovitch, D. A.
[17] . Dugas, M. J. Q., Robi chaud, M.
- Wong, Q. J. J., & Moulds, M. L.
- Borzowich
[20]. Pinto-Gouveia, J., Castilho, P., Gallardo, A., & Cunha, M.
- Wells, A., & Matthews, G.
- meta cognitive model
6.Self-Regulatory Executive Function Model
7. Moses, L. J., Baird, J. A.
[25] . Meta cognitive beliefs
- Kley, H., Tuschen-Caffier, B., & Heinrichs.
- Kashdan, T. B., Weeks, J. W., & Savostyanova, A. A.
[1] . Gilbert, P.
[2] . Teo, A. R., Lerrigo, R., & Rogers, M. A. M.
[3] . Social Anxiety Disorder.
[4] . Hedman, E., Strom, P., Stunkel, A., & Mortberg, E.
[5] . Demir, T., Karacetin, G., Eralp Demir, D., & Uysal, O.
[6] . Wong, N., Sarver, D. E., & Beidel, D. C.
- Calvete, E., arue, I., Cámara, M., & Hankin, B. L.
[8]. Romm, K. L., Melle, I., Thoresen, C., Andreassen, O, A., & Rossberg, J. I.
- Sung, S. C.
