:

          موقوفات در تأسیس و تداوم حیات نهادها و مراکز فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی   تأثیر فراوانی داشته و توانسته­اند در دوره­های مختلف تاریخ، منشأ حرکت­های مؤثری باشند.  پیوستگی وقف با اسلام و به عبارتی پشتوانه­های دینی­ آن باعث می­شود، که توجه شایانی از سوی جامعه نسبت به آن به عمل آید. در تاریخ، مدارس علمیه ، مساجد ، تکایا، حسینیه­ها و حتی کاروانسراهای بسیاری دیده می­شود که محصول وقف هستند. بی­تردید هر یک از این نهادها و مراکز در شکل­گیری نظام فکری و علمی جامعه نقش حائز اهمیتی داشته­اند.  اما  تأثیر مثبت وقف فقط منوط به دوران گذشته نمی­شود بلکه در دوران مدرن امروزی که شاهد شکل­گیری روز افزون تفکر توسعه پایدار در تمامی زمینه­ها به خصوص توسعه پایدار شهری هستیم فرهنگ وقف با توجه به  تأثیری که در ماندگاری و پایایی توسعه اقتصادی دارا می‌باشد  می‌تواند به عنوان عاملی چاره گشا در نظام دینی ایران  با توجه به مؤلفه‌های خود مؤثر واقع شود.

          در پژوهش حاضر در باره نتایج و آثار وقف به خصوص در توسعه پایدار اقتصادی در شهرک­های دانشجویی به صورت واقعی و عینی بحث می‌شود . این پژوهش در قالب مطالعه توصیفی ـ تحلیلی و گذشته نگر با توجه به ادبیات معماری شهر شیراز شروع و با مطالعات میدانی و انجام فرایند تحقیق به ارائه راهکارها و ایده پردازی می­رسد. طبیعی است که مطالعه و پژوهش در این زمینه می‌تواند راهنمای مناسبی برای گسترش فرهنگ وقف و سوق  دادن امکانات جامعه به سوی فراهم آوردن بسترهای مناسب آموزشی، تحقیقی و نظایر آن باشد.

کلید واژه­ها: وقف، توسعه پایدار ، توسعه پایدار اقتصادی، شهرک­های دانشجویی

فهرست مطالب

1

فصل اول: کلیات پژوهش    3

1-1 تعریف مسئله و اهمیت آن   3

1-2 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق   5

1-3 اهداف تحقیق   6

1-3-1 اهداف کلی: 6

1-3-2 اهداف اختصاصی: 7

1-4 سوالات تحقیق   7

1-5  فرضیه‌های تحقیق   8

1-6 نوع و روش تحقیق   8

1-6-1 روش گردآوری اطلاعات   8

1-6-2 روش گرد آوری اطلاعات(میدانی ، كتابخانهای و غیره ) 9

1-7 منابع تحقیق: 9

1-8 ابزار گردآوری اطلاعات   9

1-9 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات : 10

1-10 پیشینه تحقیق   10

1-11 روند تحقیق   12

1-12 كاربرد تحقیق   13

فصل دوم: ادبیات نظری پژوهش    14

شناخت فرهنگ وقف و اثرات مثبت آن بر توسعه اقتصادی پایدار  14

2-1 بررسی مفهوم: 14

2-1-1 وقف در لغت   14

2-1-2 مفهوم وقف   15

2-1-3 اقسام وقف   15

2-2 نگاهی به وقف در قبل از اسلام  16

2-3  پیشینه تاریخی وقف در جهان اسلام  17

2-3-1   وقف در قرآن   17

2-3-2  وقف در سیره پیامبر اسلام  18

2-3-3  وقف در سیره ائمه معصومین   19

2-4 وقف و سابقه تاریخی و شروط فقهی   20

2-4-1 انعقاد وقف   22

2-5 خصوصیات اجتماعی و اقتصادی وقف اسلامی   23

2-5-1  کارکرد اجتماعی وقف   25

2-5-2 کارکرد اقتصادی وقف: 27

2-6 وقف و بهبود وضع اقتصادی جامعه: 28

2-7 وقف در ایران و جهان   30

2-8 وقف در سایر مذاهب و کشور‌های مختلف   31

2-8-1   وقف در ایران   32

2-8-2 آسیب شناسی وقف در ایران   35

2-9 کارکرد وقف در نهادهای فرهنگی و آموزشی: 36

2-9-1 فرهنگ وقف در آموزش    38

2-9-2  وقف مکان‌های آموزشی   39

2-9-3  تأثیرات وقف بر برنامه آموزشی   40

2-9-4  تعیین محتوای درسی در وقف نامهها 40

2-9-5  تعیین مدت زمان تحصیل در وقف نامهها 41

2-9 -6  تعیین نحوه اداره مدارس دروقف نامهها 41

2-9-7سنت وقف در دانشگاههای جهان   43

2-10 مفهوم توسعه: 44

2-10-1 نقش وقف در توسعه  44

2-10-2 وقف و توسعه اجتماعی   45

2-10-3 وقف و توسعه فکری و فرهنگی   46

2-11 تعریف پایداری: 47

2-11-1 توسعه پایدار چیست   49

2-11-2 تفهیم بنیادی توسعه پایدار  51

2-11-3 توسعه پایدار از دیروز تا امروز  52

2-11-4 مؤلفههای توسعه پایدار: 54

2-11-5 ارکان اصلی توسعه پایدار: 54

2-11- 6 اصول توسعه پایدار  55

2-11-6-1 کنار گذاشتن تصور قدر قدرتی انسان   55

2-11-6-2 عدالت وبرابری   55

2-11-6-3 اکوسیستم بسیار مهمتر از درک و تصور فعلی است   55

2-11-6-4 آشتی توسعه و پایداری   55

2-11-6-5 مردم محوری   56

2-11-6-6 مشارکت و وفاق   56

2-11-6-7 برنامه جامع ، چرخه‌ای و تلفیقی   56

2-11-6-8 دیدی سیستمی و کل گرایانه  57

2-11-6-9 ساخت بر روی آنچه که وجود دارد: 57

2-11-6-10 انعطاف پذیری   57

2-11-6-11 استفاده عاقلانه از منابع   57

2-11-6-12 تفکر جهانی و عمل محلی   58

2-11-7 اهداف کلی توسعه پایدار : 58

2-12 مؤلفه‌های توسعه پایدار در جهت رفاه اجتماعی   61

2-13 رشد ، توسعه پایدار و توسعه پایدار اقتصادی   62

‏2-13-1   توسعه پایدارازمنظراقتصادی   64

2-13-2 نقش امنیت اقتصادی در تامین توسعه پایدار  66

2-13-3 نقش وقف در تامین امنیت اقتصادی: 67

2-14 ارتباط وقف در پایداری اقتصادی   67

2-14-1 مؤلفه‌های وقف در توسعه پایدار اقتصادی   69

2-15  تأثیر وقف بر استقلال اقتصادی و رشد و توسعه: 70

2-16  تأثیر وقف بر تحقق عدالت اجتماعی و رفاه عمومی   72

2-17 نقش وقف در توسعه پایدار اقتصادی   74

2-17-1 نمونه‌ای موردی برای برسی و تفهیم بهتر موضوع  75

2-17-1-1 مدارس    75

2-17-1-2 نخستین مدرسه در اسلام  76

2-17-1-3 باز شناسی ربع رشیدی (ربع: خانه، سرا و محله) 78

2-17-1-4 هدف ربع رشید از احداث این فرهنگسرا 78

2-17-1-5 مؤلفه‌های شهرک دانشگاهی ربع الرشید: 79

2-17-1-6 نظام وقف در ربع الرشیدی   79

2-17-1-7  ربع الرشیدی شهری با شاخصه‌های توسعه پایداری   80

2-17-1-8  توجه به اقتصاد در ربع رشیدی   81

2-17-1-9 دلایل ناپایداری شهرک ربع رشید  81

2-18 نتیجه گیری: 82

2-18-1 راهبردها 85

2-18-2 راهكارها 85

2-18-3 فرآیند طراحی شهرک دانشگاهی با محوریت وقف   86

فصل سوم : شناخت بافت و اقلیم شهر شیراز  87

3-1 دورههای تاریخی توسعهی شهر شیراز  87

3-1-1  دوران باستان و ساسانی   87

3-1-2 دوران اسلامی   88

3-1-2-1   فتح فارس توسط مسلمانان   88

3-1-2-2 آل بویه تا صفویان   89

3-1-2-3 دوران صفویه تا دوران معاصر  89

3-1-2-4 معاصر  90

3-2 وجه تسمیه شیراز  91

3-3 تاریخچه شیراز  92

3-4 سیستم محلات شیراز  93

3-4-1 محلات دوران اتابکی مظفریان و آل بویه  93

3-4-2محلات شیراز در زمان صفویه: 93

3-4-3 محلات شیرازدر زمان  زندیه  94

3-4-4 محلات شیراز در عهد قاجار  96

3-5 ساختار ا صلی شهر شیراز در ادوار مختلف تاریخ   97

3-5-1 آل بویه  97

3-5-2 دوره اتابکان   98

3-5-3 دوره صفویان   99

3-5-4 دوره زندیه  101

3-6 استخوانبندی شهر در دوران  زندیه  102

3-6-1 بافت شهری در دوران زندیه  103

3-6-2 ویژگیهای فضایی و بصری   105

3-7 شیراز در دوره قاجاریه  105

3-8 شیراز در دوره پهلوی اول  106

3-9 شیراز از دوره پهلوی دوم تا دوره معاصر  107

3-10 ساختار فضایی شهر شیراز  109

3-10- 1 دوره پیش مدرن و پیش سرمایهداری (اواخر قرن سیزده ه.ش تا سال 1300 ه .ش): 109

3- 10-2 دوره مدرن سازی اولیه ( سال 1300 ه.ش تا اوایل سالهای 1330 ه.ش ) 110

3- 10-3 دوره مدرن سازی متأخر ( از سال 1330 تا اوایل سالهای 60) 112

3-10-4 ساختار فضائی شیراز در دوره چهارم ( دوره چالش سنت و مدرنیت ) 114

3-11  موقعیت جغرافیایی شیراز  116

3-12 آب و هوا 117

3-12-1 دمای هوا 117

3- 12 -2 رطوبت   118

3-12-3  بارندگی   119

3-12-4  باد  121

3-12-5 تابش    122

3-13 تحلیل شرایط آب و هوایی   123

3-13-1  منطقه آسایش    123

3-13-1 تقویم نیاز به سایه و آفتاب   128

3-14 زلزله  129

3-15 راههای منتهی به شیراز  130

3-16 ارتفاعات شیراز  132

3-17 جمعیت شیراز  132

فصل چهارم: مروری بر تجارب داخلی و خارجی   134

4-1 مدرسه چهار باغ اصفهان   134

4-1-1 شرایط گزینش و انتخاب مدرّسان و طلاب مدرسه چهارباغ اصفهان: 136

4-1-2 مواد آموزشی و دروس طلاب مدرسه چهارباغ اصفهان: 136

4-2-1 ربع رشیدی بنای وقفی دانشگاهی   138

4-3-1 شهرک دانشجویی هاروارد  140

4-3-2 تاریخچه  142

4-3-3 دانشکده‌ها و ساختمان‌های مربوط به آن   143

4-3-4 آموزش و تحصیلات   144

4-3-5 کتابخانه‌ها و آزمایشگاه‌ها 146

4-4 شهرک دانشجویی دانشگاه تهران   147

4-4-1 تأسیس    147

4-4-2 طرح و الگو  149

4-4-3 توسعه  149

4-4-4 انقلاب ۱۳۵۷ ایران   150

4-4-5 نقش سیاسی   150

فصل پنجم: استانداردها و معیارهای فنی طراحی   152

5-1 برنامه ریزی فیزیکی، شناخت و تعیین ابعاد و استانداردهای فضا 152

5-2 فضای اداری   152

5-2-1 گروه فضای اصلی   153

5-2-2 گروه فضاهای وابسته اصلی   153

5-2-3 گروه فضاهای رفاهی   153

5-2-4 گروه فضاهای گردشی   153

5-3 فضاهای اختصاصی   154

5-4 زیربنای خالص    154

5-4-1 فضاهای اصلی اداری   154

5-4-2 فضاهای وابسته اداری   155

5-4-3 فضاهای پشتیبانی و ارباب رجوع  155

5-5 مساحت محل کار (مساحت مفید) 156

5-6 مساحت مفید خالص    157

5-7 تجهیزات اداری   158

5-8 نوع ساختمان   158

5-8-2 سرویسها 158

5-8-3 منظرهها 159

5-8-4 ستها 159

5-9 انواع کالبد ساختمانهای اداری   159

5-9-1 عمق فضا 159

5-9-2 موقعیت هسته  160

5-9-3 تقسیم به اتاقها یا سلولاریزاسیون   160

5-10 هسته  161

5-10-1آسانسورها 161

5-10-2 مجاری   161

5-10-3 سرویس بهداشتی   162

5-10-4 کمدهای اتاق شستشو: 162

5-10-5 پلکانها 163

5-11 روابط در ساختمانهای اداری   163

5-11-1رابطه با دنیای خارج   163

5-11-2 لوازم فرار  164

5-12 حوزههای فعالیتهای دانشكده معماری : 164

5-12-1 فضاهای آموزشی: 169

5-12-1-1 كلاس نظری   170

5-12-1-2  كلاس عمومی: 170

5-12-2 فضاهای كمك آموزشی: 170

5-12-2-1 آزمایشگاه  170

2-2-12-5كارگاه  170

3-2-12-5 فضاهای ورزشی و پرورشی : 171

1-13-5كتابخانه: 171

5-13-2 نمازخانه : 171

5-13-3 سالن ورزشی: 171

5-13-4 سالن چند منظوره : 172

5-13-5 اتاق مشاوره : 172

5-13-6 اتاق ورزش : 172

5-13-7 اتاق بهداشت : 172

5-14 فضاهای اداری : 173

5-14-1 فضاهای پشتیبانی و خدمات : 173

5-14-2 فضاهای سبز : 173

5-14-3 فضای توقف وسایل نقلیه : 174

5-14-4 فضای ورودی : 174

5-14-5 فضای توقف وسایل نقلیه : 174

5-14-6 فضاهای ارتباطی و غیر مفید : 174

5-15 فضاهای نیمه باز یا مسقف : 175

5-15-1 ظرفیت : 175

5-15-2 ظرفیت دوره آموزشی یا مقطع آموزشی : 175

5-15-3 ظرفیت مجتمع آموزشی : 175

5-15-4 سطوح زیر بنایی: 175

5-15-4-1 خالص: 175

5-15-4-2 ناخالص : 176

5-15-4-3 سرانه : 176

5-15-4-4 سرانه خالص زیربنا : 176

5-15-4-5 سرانه ناخالص : 176

5-15-4-6 معیارهای تعیین ظرفیت : 177

5-15-4-7 ظرفیت كلاس : 177

5-15-4-8 ظرفیت كارگاه و آزمایشگاه : 177

5-16 ظرفیت فضاهای پرورشی : 177

5-16-1 كتابخانه : 177

5-16-2 نمازخانه : 178

5-16-3 سالن آمفی تئاتر : 178

5-16-4 سالن ورزشی: 178

5-16-5 سالن چند منظوره : 178

5-16-6 سالن غذاخوری : 179

5-16-7 فضاهای اداری : 179

5-16-8 سرویس های بهداشتی: 179

5-16-9 سرانه فضاها : 179

5-16-10 فضاهای بسته  179

5-17  فضاهای مربوط به فعالیتهای آموزشی: 181

5-18-1 مبلمان فضاهای اداری   182

5-18-2 قرارگیری دیوارها 182

5-18-3 کتابخانه  183

5-18-4 سالن مطالعه  184

5-19-5 قفسههای کتاب   184

5-20 طراحی سالن‌های اجتماعات   186

5-20 -1  هندسه کلی تالارها 186

5-20-2 اقدامات اصلی در برنامه ریزی سالنها 187

5-20-3 بخشهای مختلف سالنهای اجتماعات   187

5-20-3-1 ورودی سالن: 188

5-20-3 -2  سرسرا و سالن انتظار  188

5-20-3-3 سالنهای اجتماعات   190

5-20-3-3-1 تغییرات در ابعاد سالنهای اجتماعات   190

5-20-3-3-2 چند منظوره بودن و انعطافپذیری سالن   191

5-20-3-3-3 صندلی در سالنهای اجتماعات   192

5-20-3-3-4 بالکن در سالنها 195

5-20-3-3-5 شیب سالنها 196

5-21 اتاق تجهیزات تلفن   198

5-22 موتورخانه و برق اضطراری   198

5-23 تجهیزات بهداشتی، رختکن و نظافت   199

5-24 انبار مرکزی   199

5-25 محل زندگی سرایدار  200

5-26  فضای نمایشگاهی   200

فصل ششم: مکانیابی و روند طراحی شهرک دانشجویی   201

6-1 سیر تحولات شهرسازی شیراز  201

6-1-1 شیراز 1328  204

6-1-2 شیراز 1335  205

6-1-3 شیراز 1350  206

6-1-4 شیراز معاصر  207

6-1-5 شیراز در دوره کنونی   207

6-2 کاربریهای قدیم منطقه: 208

6-3 کاربریهای جدید منطقه  209

6-4 همجواریها در منطقه  209

6-5 مکان یابی سایت   210

6-5-1  مکانهای پیشنهادی برای سایت مجموعه  211

6-5- 2  موقعیت سایت نسبت به شهر  213

6-5-3  موقعیت سایت نسبت به شریانهای شهری وضع موجود  214

6-5-4  موقعیت قرارگیری سایت در مناطق شهرداری شیراز  214

6-6 دسترسیها 215

6-6-1دسترسی سواره  215

6-6-2 دسترسی پیاده  215

6-6-3 دسترسیها در طرحهای فرادست   216

6-6-4 موقعیت سایت نسبت به محورهای شریانی پیشنهادی شیراز  217

6-7 همجواریها 218

6-8 چشم اندازهای سایت در وضعیت کنونی   218

6-9 چشم‌اندازها 220

6-10 تحلیل سایت به کمک جدول sowt  221

6-11 نتیجه گیری   224

6-12 روند طراحی مجموعه شهرک دانشجویی   225

6-12-1 ترسیم خطوط اولیه برای رسیدن به پلان   225

6-12-2 ترسیم دیاگرامهای اولیه  226

6-12-3 ترسیم محورهای  تأثیر گذار بر زمین طرح   227

6-13 طراحی حجم‌های سه بعدی اولیه  229

6-14 ترسیم پلان نهایی بام مجموعه  230

6-14-1 فرایند طراحی سایت   231

6-14-2  ترسیم پلان بام دانشکده معماری   235

6-15  فرآیند طراحی دانشکده معماری   236

6-16 ترسیم پلان طبقه همکف و اول دانشکده معماری   239

6-17 نماها و برش‌های نهایی   242

6-19 طراحی فضاهای داخلی   244

6-20 سازه مجموعه دانشکده معماری   245

6-20-1 فونداسیون   245

6-20-2 جنس دیوارها 245

6-20-3 سقف مجموعه  245

245

6-20-3-2 سقف بتن پیش تنیده  246

6-20-4 ستونها 248

6-21 تأسیسات دانشکده معماری   248

6-22 نمایش سه بعدی مجموعه  250

فهرست منابع: 253

 

            آدمی به حکم فطرت خویش، نوع دوستی و دیگر خواهی را ارج می‌نهد و از تماشای رنج بینوایان آزرده خاطر می­گردد و جان خویش را با یاری محرومان آرامش میبخشد. تاریخ و فرهنگ، آئین ما با وقف و خیر اندیشی واقفان و بیدار دلانی در آمیخته است که نام وی را بر صحیفه ایثار و رادمردی رقم زده­اند (شاکر ، 1373 ص87).

             انسان امروز همچون نیاکان خویش به خوبی در یافته است بسیاری از معضلات که در زمینه‌های مختلف گریبان­گیر مردم یک جامعه است تنها از طریق دستگاه­های اجرایی قابل حل نبوده و مشارکت و معاضدت و یاری خود مردم را می­طلبد. اگر وقف در جامعه نهادینه شود افراد خیر و نیکوکار بخش قابل توجهی از کمبودها و تنگناهای جامعه را خودشناسی کرده و اموال و دارایی­های خود را داوطلبانه در جهت رفع آن‌ها به کار خواهند بست. متاسفانه این نهاد‌های مردمی با وجود برخورداری از قدمت و سابقه پر افتخار تاریخی آن گونه که شایسته است فراگیر نشده و نقش و  تأثیرات فرهنگی و تربیتی آن در ابعاد گوناگون تا حدودی مکتوم و مستور مانده است. در اجرای برنامه‌های بلند مدت و میان مدت توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، آنچه ذهن برنامه ریزان را بیشتر به خود مشغول می­کند، محدودیت‌های منابع در مقابل مصارف بی حد و حصر است. در نتیجه کشورهایی در این امر موفق خواهند بود که بتوانند از تعدد و تنوع مالی برخوردار باشند. در کشور ما درآمدهای بالقوه موقوفات در صورت شناسایی کامل بهرهبرداری بهینه می‌تواند به طور مستقیم و غیر مستقیم بخشی از نیازهای کشور را تامین کند. یکی از ابعاد وقف بعد اقتصادی آن است در این تحقیق سعی شده است گوشه‌ایی از وقف با رویکرد اقتصادی آن مورد توجه قرار گیرد ( خمینی، 1376).

وقف بارزترین و روشن ترین مصداق احسان، انفاق، صدقه جاریه، تعاون و باقیات صالحات است که منشا خدمات فراوان اقتصادی، رفاهی، و بهداشتی در جامعه گردیده است. وجود صدها درمانگاه، بیمارستان، مدرسه و … در سراسر کشورهای جهان شاهد و گواه آن است( دریکوند، 1386).

با این اوصاف بدیهی است توصیه فرهنگ وقف و تلاش برای دست یابی و موفقیت آن در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به عنوان یکی از مسائل و دل مشغولی‌های مسئولان و صاحب نظران در کشورهای اسلامی و برخی کشورهای غیر اسلامی می­باشد( ارجمند نیا، 1380،ص 10).

 

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1 تعریف مسئله و اهمیت آن

وقف که درآن اصل مال یا ملك می­ماند و منافع و عواید آن در امور عام­المنفعه مصرف می­شود در ساماندهی زندگی فردی و اجتماعی نقش فراوانی دارد.

نماد وقف در ادوار گذشته نیز وجود داشته و پس از اسلام با  تأثیر از جهان­بینی اسلامی به صورت جهت دار مطرح می­شود. هم­چنان که در صدر اسلام نیز مسبوق است بسیاری از موقوفات نه تنها به عنوان پشتوانه اقتصادی نظام اسلامی محسوب می­شوند بلکه در کم کردن فاصله طبقاتی و نهایتا تامین عدالت اجتماعی نقش مؤثری را ایفا می­کند. در مجموع با نهاد وقف که در آن مالکیت خصوصی به نوعی مالکیت عمومی تبدیل می­شود مراکز مختلف آموزشی، فرهنگی، بهداشتی و اقتصادی ایجاد می­گردد که این امر در شهرنشینی جوامع که از مؤلفه­های توسعه اقتصادی است نقش قابل توجهی دارند؛ و به شهرها نوعی برجستگی دینی، تاریخی و اقتصادی خواهد بخشید و توسعه را همراه با عدالت اجتماعی به ارمغان خواهد آورد( شاکر 1373، ص 87 ).

براساس  تأثیری که فرهنگ وقف در ماندگاری و پایایی توسعه اقتصادی دارا می­باشد می‌تواند در پیشبرد اهداف توسعه پایدار نقش موثری را ایفا نماید.  توسعه پایدار در حقیقت ایجاد تعادل میان توسعه و محیط زیست است. توسعه پایدار چهار جنبه دارد: پایداری در منابع طبیعی ، پایداری سیاسی، پایداری اجتماعی و پایداری اقتصادی، در حقیقت توسعه پایدار تنها بر جنبه زیست محیطی اتفاقی تمرکز ندارد بلکه به جنبه­های اجتماعی و اقتصادی آن هم توجه می­کند .توسعه پایدار محل تلاقی جامعه، اقتصاد و محیط زیست است( دانشنامه حقوق اقتصادی ، 1391، ش 1).

یکی از عوامل مهم توسعه و پیشرفت در هر جامعه آموزش و پرورش است. تاریخ آموزش و پرورش در ایران به دوران­های باستانی و آریایی­های نخستین می­رسد. در دوره مادها، کودکان و نوجوانان راه و رسم زندگانی و کار و جنگاوری را درخانه و قبیله می­آموختند. آموزش رسمی مخصوص روحانیان بود و مردم دیگر از خواندن و نوشتن بی­بهره بودند. در دوران هخامنشی آموزش رسمی ویژه موبدان، شاهزادگان و دولتمردان بود. اما چون در آیین زرتشت آموزش و پرورش مهم شمرده می­شد، مردم ایران اخلاق و مهارتهای سودمند را به فرزندان خود آموزش می­دادند . در دوره ساسانی فرهنگ و تمدن ایرانی به شرق و غرب گسترش یافت اما هنوز هم آموزش به گروهی خاص محدود می­شد (مستوفی، 1377، ص3).

با ورود اسلام به ایران تحولاتی در نحوه آموزش به وجود آمد. با توجه به اهمیتی که اسلام به شریعت و عدالت اجتماعی و تجلی ارزشهای انسانی نهاد موجب گسترش و ارتقاء سطح آموزش برای اقشار مختلف جامعه گردید( فصل نامه تاریخ اسلام ، 1391 ، ش5).

ازجمله مواردی که پس از ورود اسلام به ایران مورد توجه قرارگرفت هنر و معماری ایران است. با توجه به رویکرد عدالت محوری اسلام و اینکه تمام افراد جامعه می‌توانند به طور یکسان از امکانات جامعه بهره مند شوند، بناهای عام­المنفعه و عملکردهای جدید به وجود آمد که از جمله می‌توان به فضاهایی مانند: مساجد، آب انبارها، حمام و کاروانسراها و… اشاره کرد. وجود این فضاها و عملکردهای جدید باعث ایجاد هنر و معماری نوین گردید که با ارتقای معماری گذشته و به کارگیری اصول مبانی اسلام هنر و معماری ایرانی اسلامی را شکل داد (خطیبی، 1390).

مساجد، مدارس و حوزه­های علمیه جزء اولین فضاهای آموزشی بوده­اند، حوزه‌های علمیه از آن دسته فضاهایی بودند که محل اسکان و تحصیل دانش آموختگان توامان در یك مجموعه قرار داشت. این گونه فضاها طی سال­ها با به وجود آمدن مؤسس ات و مجتمع‌های

 دانشگاهی ارتقاء یافت اما همواره معایب و کاستی‌هایی به همراه داشته­اند.

حال با توجه به مباحث یاد شده سوال این است که چگونه می‌توان با بهره­وری از رویکرد اقتصادی توسعه پایدار بر اساس فرهنگ وقف موجب ارتقای سطح آموزش و بهبود مجموعه‌های دانشجویی شویم؟

1-2 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

انجام تحقیق در هر زمینه علمی، به دلایل مختلفی صورت می‌گیرد، از جمله این دلایل می‌توان به گسست دانش در آن زمینه یا نبود تحقیق جامع اشاره کرد. تحقیق حاضر از جمله تحقیقات بکر و جدید است که تا بحال انجام نشده است و ضروری است که به آن پرداخته شود.

تاکنون موضوع وقف و موقوفات از ابعاد مختلفی چون فقهی، حقوقی، قضایی و اعتقادی بررسی شده و بعضی از پژوهش­ها بر تأثیر آن‌ها بر محیط­های شهری و روستایی تأكید دارند. اما در زمینه تأثیر وقف در نظام آموزشی به ویژه شهر شیراز پژوهشی صورت نگرفته است. در پژوهش حاضر این موضوع به شكل مبسوط و كامل با مؤلفه­های تحقیق بررسی شده است.

از دیگر دلایل اهمیت تحقیق در ارتباط با موضوع مورد مطالعه، نیاز به ارتقای سطح آموزش و بهبود مجموعه‌های دانشجویی و برآورده کردن آن از طریق توسعه پایدار بر اساس فرهنگ وقف است.

1-3 اهداف تحقیق

1-3-1 اهداف کلی:

هدف اصلی از طراحی شهرک دانشجویی، علاوه بر اینکه پاسخگوی نیازهای ساکنین در مقیاس شهری– کشوری است، موجب زنده نگاهداشتن هنر اصیل ایرانی در شهر شیراز می‌گردد.

طراحی این مجموعه با هدف احیای فصل مشترک فرهنگ وقف و معماری و معرفی و انتقال این میراث از گذشتگان به نسل­های آینده.

ایجاد مکانی جهت رسیدن به یک کیفیت محوری در فضای معماری که سبب ایجاد بهبود شرایط آموزشی در چهارچوب فرهنگ وقف و توسعه پایدار اقتصادی می‌شود.

1-3-2 اهداف اختصاصی:

این مجموعه علاوه بر آموزش و ایجاد مکانی برای پرورش بدون دغدغه مالی برای دانشجویان در شهر شیراز، اهداف اختصاصی زیر را دنبال می‌کند:

ـ ایجاد مکانی جهت معرفی پیشینه فرهنگی- هنری شیراز هم در هنر و هم در معماری .

ـ ایجاد مکانی جهت احیاء و حفظ فرهنگ وقف.  

ـ اشتغال­زایی و افزایش اشتغال. ایجاد مکانی که موجب تعامل هرچه بیشتر بین هنرمندان، وقف کنندگان و جامعه شود.

ـ ایجاد شهرکی متناسب برای زندگی موقت وشرایط رفاهی و اجتماعی برای دانشجویان

ـ ایجاد زمینه روشن جهت بازیابی تفکر وقف برای کسانی که به این امور می‌پردازند.

1-4 سوالات تحقیق

1-  چگونه می‌توان با بهره وری از رویکرد اقتصادی توسعه پایدار بر اساس فرهنگ وقف موجب ارتقای سطح آموزش و بهبود مجموعه‌های دانشجویی شویم؟

2- نقش مؤلفه‌های غیرکالبدی و معنوی همچون مفهوم وقف در کالبد شهرک دانشجویی چگونه نمایان می­گردد؟

1-5  فرضیه‌های تحقیق

ـ به نظر می­رسد این شهرک دانشجویی،  پاسخگوی نیازهای علمی دانشجویان و تأمین منابع مالی آنان باشد.

ـ به نظر می­رسد این مجموعه بتواند پیوندی در جهت وقف و توسعه پایدار اقتصادی در شهرک­های دانشجویی ایجاد کند.

1-6 نوع و روش تحقیق

این پژوهش با توجه به فرضیه‌های فوق از لحاظ هدف کاربردی و با روش­های ترکیبی تحقیق از جمله روش مطالعات موردی، توصیفی، تحلیلی انجام گرفته است زیرا از طرفی در پی توصیف و شناخت شرایط موجود ( توصیف) و از طرف دیگر در پی تحلیل مفاهیم و کشف عناصر و مفاهیم اصلی است .

1-6-1 روش گردآوری اطلاعات

در این پژوهش از روش توصیفی و تحلیلی، تکنیک اسنادی (کتابخانه‌ای و اینترنت) استفاده و همچنین مطالعات میدانی و پیمایشی نیز به کاربرده می شود.

1-6-2 روش گرد آوری اطلاعات(میدانی ، كتابخانه­ای و غیره )

مطالعات کتابخانه‌ای با بررسی نمونه‌های موردی و …

1-7 منابع تحقیق:

در این تحقیق از سه گونه منبع استفاده شده است . 1 – منابع روایی: مهمترین منبع برای جمع آوری وقف است. کتاب­هایی مانند بحار النوار، کافی، نهج البلاغه و … در این طبقه قرار می­گیرند. 2- منابه تاریخی و تفسیری افزون بر منابع روایی : برخی منابع تاریخی نیز منابع خوبی برای دستیابی به موضوع وقف است. این کتاب­ها نیز مورد استفاده قرار گرفته­اند. 3- کتاب­ها و مقالاتی که در زمینه اثرات وقف، وقف در اسلام، وقف در نهاد‌های آموزشی، کارکرد وقف در اقتصاد، اقتصاد پایدار و … نیز در این پژوهش مورد برسی قرار گرفته‌اند.