بدون شک در هر ملتی بویژه در میان ملت ایران، فرهنگ و ادب هر ملت، بیش از آنچه در منابع مکتوب و رساله ها ثبت شده باشد در سینه و ذهن مردم عامی جریان داشته و دارد. فرهنگ عامیانه که بر پایه میراث و اصول تمدنی قدیمی و کهن بنا شده است با هیچ گونه روش علمی و استدلال منطقی همراه نیست. همچنین ابداع کننده و زمان شروع آنها مشخص نیست. سوای آثار مکتوب، هزاران قصه و افسانه و داستان بطور شفاهی و دهان به دهان در دهات و شهرها و کوهپایه های این مرز و بوم رایج بود و یا در قهوه خانه ها و یا شب ها در خانه ها نقل می‌شد. آداب و رسوم، معتقدات، جشن ها، ترانه ها و مسایلی از این قبیل نیز فرهنگ عامه یک جامعه را تشکیل می دهند. از گونه‌های مخلتف ادبیات شفاهی قصه ها و افسانه هاست که فراز و نشیب‌های زندگی بشری و قهرمانان زندگی انسانی را که آمیخته با درد و رنج و تصوف و آرامش هستند بطور پنهان و آشکار برای ما نمایان می کنند. ضرب المثل ها که شیوه زندگی و نحوه برخورد انسان های گذشته را با مسائل پیرامون خود و تجربه آنان را برای ما آشکار می کنند. آوازها و مرثیه ها که بیانگر فراق، عشق، درد و احساس دل انگیز این مردم می باشد.
شهرستان زرند از جمله مناطقی است که در طول تاریخ همواره میعادگاه عالمان و مأمن عارفان بوده و معنویت موجود، موجب تعلق خاطر خاصی به آن گردیده است. تلاش در جهت جمع آوری و تدوین فرهنگ عامه زرند گوشه هایی از زندگی مردمان این منطقه را بر خوانندگان آشکار می سازد و راه موثری در شناسایی شیوه های فکری و رفتاری ساکنان منطقه ای که از دیرباز منشأ تاثیر بر سایر فرهنگ ها بوده، می باشد.
واژگان کلیدی: فرهنگ عامه، آداب و رسوم، ادبیات شفاهی، دوبیتی ها، لالایی ها و قصه ها و افسانه ها.
تعریف مسئله و اهمیت و ضرورت تحقیق
زرند یکی از شهرستان های استان کرمان است و منطقه ای را به وسعت بالغ بر 11521 کیلومتر مربع در شمال این استان در بر می گیرد هم اکنون این شهرستان از شمال به شهرستان راور کرمان، از شرق به بخش مرکزی شهرستان کرمان، از جنوب به حومه کرمان و چترود و از غرب به شهرستان رفسنجان محدود است.
آب و هوا
از نظر آب و هوایی این شهرستان به دو بخش تقسیم می شود یکی منطقه شمالی با آب و هوای صحرایی و دیگری نواحی کوهستانی که دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است، خود شهر زرند- که در جلگه واقع شده است- دارای آب و هوای معتدل مایل به گرم است. به طور کلی منطقه زرند در اقلیمی با تابستان های گرم و خشک و زمستان های سرد و خشک واقع شده است.
جمعیت
شهرستان زرند 1650 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و جمعیت کل این منطقه بنابر سرشماری سال 1385 مرکز ایران، برابر 2653710 نفر است که البته این جمعیت در سال 1345، 57506 نفر بوده که به واسطه کشف معادن زغالسنگ و ایجاد راه آهن و گسترش ارتباطات و همچنین به دنبال تبدیل آن به شهرستان و پیوستن کوهبنان به آن روند افزایش جمعیت زرند شتاب بیشتری به خود گرفت.
وجه تسمیه زرند
در سابق به شهر «زراوند» معروف بوده است. وجه تسمیه زراوند به طوری که در کتاب اوستا آمده: به محلی اطلاق می گردیده که در اطراف آن رودهای متعدد وجود داشته است این موضوع با موقعیت جغرافیایی زرند هم مطابقت دارد، وجود آثار و بقایای سیلابهای گذشته، موید همین امر است.
در مورد کلمه زراوند معانی متعدد دیگری نیز آمده است از جمله:
1- در کتابی بنام تاریخ تکامل کلمه «زر» و «وند» که همان زراوند و زرند می باشد به معنی مکان زرخیز آمده است در کتاب مذکور چنین آمده است: در اطراف روستای جلال آباد زرند معادنی از زر وجود داشته است که اهالی با کشف معادن، چندی به استخراج آن می پرداخته اند و چون استخراج به شیب زیاد می رسد با توجه به امکانات ابتدایی آن روز، استخراج مشکل و طاقت فرسا بوده آن را رها می کنند.
2- «زرا» و «وند» که زرا به معنی زر و وند به معنی مکان می باشد، یعنی «مکان زر» البته معنی دیگر آن نیز به معنای نوعی دارو آمده که د
و نوع است یکی زراوند طویل یعنی دراز و آنرا شجره رستم و قثاءالجبه می خوانند و آن نر باشد و از انگشت نر گنده تر گرم است در سیم خشک است و دیگری را زراوند مد حرج خوانند یعنی مدور و آن ماده باشد و معروف است به شاهی بهترین آن زر در زعفران باشد و ان گرم است در دویم و خشک است در سیم و باز.
3- معنی دیگر زراوند گیاهی از رده دو لپه ای، بی گلبرگ که تیره زراوندها را می سازد، این تیره جزو تیره های نزدیک به اسفناجیان است.
4- معنی دیگر زراوند یعنی موبد و موبدان بهرام گور و نیز نرسی وزیر او.
پیشینه تاریخی زرند
در مورد قدمت تاریخی شهر زرند کافی است که تنها جمله کوتاهی را که یاقوت حموی، جغرافی‌دان بزرگ اسلام در قرن ششم و هفتم در کتاب معجم البلدان نگاشته است، ذکر نمائیم.
«زرند بفتح اوله و ثانیه و نون ساکنه و دال مهمله .. مدنیه قدیمه کبیره من اعیان مدن کرمان»
زرند با حرکت فتحه در اول و دوم و نون ساکن و دال بدون نقطه، شهری باستانی و بزرگ از شهرهای سرآمد کرمان است.
شهر زرند در زبان های باستانی به معنای دریا و دریاچه و گاهی رودخانه استعمال شده و بعدها به صورت زرنگ، زراوند و زرند درآمده است و آنگونه که از متون تاریخ برمی آید، در زمان داریوش که کرمان مرکز یکی از ساتراپها بوده، راه تجارتی کرمان به خراسان از طریق زرند می گذشته است. دلیل دیگر بر قدمت شهر زرند، وجود تعداد زیادی از روستاها و دهکده های قدیمی در این منطقه است که اسامی آنها از لغات باستانی اشتقاق یافته است. البته این روایت زمانی قوت بیشتر می گیرد که به وجود بعضی از نام ها که ریشه آنها به لغات باستان می رسد، بر می خوریم، برای نمونه امروزه در غرب زرند منطقه ای روستایی است که آنرا بادیز می نامند و نظر به اعتقاد استادان فن زبان شناسی می تواند نام آن مشتق از پیری دَلُس- که لغات پردیس، فردیس، پرویز، پاریز از آن مشتق شود- باشد و با توجه به معنی لغت که حکایت از خوش آب و هوایی این مناطق دارد و فردوس که لغت آشنای امروز است از این گروه می باشد. این کلمه و بعضی از واژه های دیگر مانند: حیظ، اسفند یا اسپند و جرجافک، این گمان را که تاریخ این شهرستان به زمان های باستان می رسد قوت می بخشد، گذشته از این گویا شاهان ساسانی در تکمیل و تعمیر این شهر جد و جهد وافی مبذول داشته و در مرکز شهر قلعه‌ای محاق در خندقی ساخته بودند و اطراف شهر نیز به وسیله برج و بارو محافظت می شده است، اما چهره‌ی این شهرستان در بعد از اسلام درخششی بیشتر دارد. به طوریکه دکتر مصاحب در دایره المعارف فارسی و در معرفی نواحی کرمان می گوید:
«در قرن چهار هجری، زرند شهری بزرگ و دارای شش دروازه بوده و مسجد جامعی در میدان شهر قرار داشته است، همچنین از قلعه ای یاد می کنند که مقدسی از آن در کتابی که در سال 375 هجری نوشته شده، نام برده است و تصریح دارد که ابن الیاس حاکم شهر در کنارش دژی ساخته بوده و از کاریز سیراب می شده، این نشانه ها می تواند دلیلی بر آبادانی و رونق و اعتبار این شهر در سال های مذکور باشد».
زرند و توابع آن
شهرها: زرند، خانوک، ریحانشهر، یزدانشهر
شهر زرند طبق مستندات تاریخی در چند صد سال پیش جمعیتی بالغ بر 200 هزار نفر را شامل می شده که بیشتر در اثر عوامل طبیعت خصوصاً زلزله و سیل دچار افت جمعیتی شدیدی شده است.
بخش مرکزی شهر زرند:
– دهستان اسلام آباد (زرند)
– دهستان جرجافک
– دهستان دشتخاک
– دهستان سربنان
– دهستان محمدآباد زرند
– دهستان وحدت
– دهستان خانوک
– دهستان حتکن
شهرها: زرند، خانوک و ریحانشهر
– بخش یزدان آباد
– دهستان سیریز
– دهستان یزدان آباد
شهر: یزدان شهر
