سیستم حمل‌ونقل چندوجهی در اکثر کشورهای پیشرفته در حال توسعه و تجهیز می‌باشند تا با بالا بردن انعطاف‌پذیری سیستم حمل‌ونقل پاسخگوی نیازهای حمل‌ونقل زمینی و دریایی باشد بدین منظور بنادر مستلزم ساخت زیربناها و سرمایه گذاری‌های عظیم و پذیرای سیستم‌های نوین حمل‌ونقل جهانی باشد. کشورهای در حال توسعه، در حال حاضر عمدتاً از سیستم حمل‌ونقل سنتی پیروی می‌کنند و این خود باعث عدم هماهنگی در برنامه‌های حمل‌ونقل کالا و باعث افزایش هزینه می‌شود.

عوامل متعددی باعث شده که حمل‌ونقل چندوجهی در کشور آن طور که شایسته است، شکل نگیرد. در این خصوص کافی است به رتبه بندی کشورها بر اساس عملکرد شاخص‌های لجستیکی[2] نگاهی انداخته شود، این شاخص نشان دهنده میزان سهولت مبادلات کالا در میان کشور می‌باشد. ایران در سال 2010 دارای رتبه 103 بوده است و این رتبه در سال 2012 تغییر یافته است (The World Bank, 2014) و حکایت از وضعیتی نامطلوب در بین کشورهای جهان دارد. در چنین شرایطی حمل‌ونقل چندوجهی نتوانسته جایگاه خود را به دست آورد. زیر ساخت‌های ریلی کشور در وضعیت نامساعدی قرار دارد منجر شده است نظم اقتصاد در بین شیوه‌های مختلف حمل‌ونقل برهم زده شود، به‌گونه‌ای که در مسافت‌های طولانی که بایستی ریل حرف اول را بزند، همچنان جاده در اولویت اول است.

اما این سؤال مطرح می‌شود که چه چیز باعث بروز این مسئله شده؟ در کشورهای در حال توسعه بیشتر سرمایه گذاری‌ها متمرکز بر فعالیت‌های بندر بوده است اما نیاز به سرمایه فراتر از احتیاجات کنونی می‌رود و در کلیه شیوه‌های حمل‌ونقل داخلی طرح می‌شود. به علت اینکه این کشورها در جریان حمل‌ونقل فعالیت محدودی دارند، فاقد کنترل جریان حمل‌ونقل می‌باشند. علت پایین بودن نیاز به حمل‌ونقل چندوجهی کانتینری به کیفیت ساخت زیربنایی و تجهیزات وسیله حمل کننده مربوط می‌شود. شبکه‌های جاده‌ای و راه آهن کشورهای در حال توسعه اغلب توانایی لازم برای تحمل بارهای محوری وسایل نقلیه‌ای را که حامل کانتینرهایی با محموله زیاد می‌باشند را ندارند. از این رو آیا بنادر کشتیرانی ما آمادگی پذیرش سیستم حمل‌ونقل چندوجهی را دارا می‌باشد؟ چه مشکلاتی برای ورود این سیستم در بنادر وجود دارد؟ چگونه این سیستم را می‌بایست در بندر پیاده سازی کرد؟ مسئله اصلی تحقیق حاضر، تأثیر سیستم حمل‌ونقل چندوجهی در عملکرد بندر شهید رجایی می‌باشد که در واقع یک سیستم بسیار مهم و ضروری جهت تسهیل و بهبود نظام حمل‌ونقل با بکار گیری از بیشترین ظرفیت بندر است که بیشتر بنادر دنیا در حال حاضر از این سیستم بهره گرفته‌اند. سپس شناسایی عوامل مؤثر در این سیستم و ارزیابی تأثیر آن‌ها در بهبود یک سیستم مؤثر حمل و چندوجهی است زیرا یا ورود یک سیستم حمل‌ونقل چندوجهی کارا و مؤثر در بندر باعث افزایش رقابت تجاری در منطقه می‌شود و این باعث رشد ترانزیتی و به طبع آن رشد بنادر همگام با فنّاوری دنیا می‌شود و به‌منظور کاهش هزینه حمل‌ونقل به‌ویژه هزینه‌های جابه‌جایی کالا در بنادر و همچنین با توجه به اقتصاد مقیاس یکپارچه کردن جریان حمل کالا به‌خصوص از طریق کانتینریزه کردن اهمیت ویژه‌ای یافته است.

حال این سؤال پیش می‌آید چرا در بین بنادر موجود در کشور پهناور ایران، بندر شهید رجایی مورد مطالعه قرار گرفته است؟ در جواب این پرسش، مجتمع بندری شهید رجایی، با برخورداری از  موقعیت منحصربه‌فرد جغرافیایی در نزدیک‌ترین نقطه به تنگه هرمز و دهانه ورودی خلیج‌فارس مهم‌ترین دروازه واردات و صادرات جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود.

از طرف دیگر با بررسی‌های انجام داده‌شده در پیشینه تحقیقی مبحث حمل‌ونقل چندوجهی در منابع داخلی، تعداد کمی از پژوهشگران به‌خصوص در داخل کشور، به بررسی عوامل اثرگذار حمل‌ونقل چندوجهی در بنادر پرداخته‌اند؛ بنابراین، ایجاب می‌کند که این پژوهش جهت استفاده از این سیستم در بنادر مهم تجاری کشور انجام شود.

لذا این مطالعه به دنبال این است که با توجه به رشد سریع حمل‌ونقل چندوجهی در دنیا، بندر شهید رجایی در سیستم حمل‌ونقل چندوجهی در چه جایگاهی قرار دارد و آیا با بهبود نظام و توسعه این سیستم می‌توان تسهیل جریان را در این بندر افزایش داد. به همین خاطر و نظر به اهمیت این موضوع ضروری است تا مدلی با توجه به ماهیت بندر مورد مطالعه برای دستیابی به سیستم حمل‌ونقل چندوجهی مورد بررسی قرار گیرد؛ لذا با توجه به فقدان این سیستم در بندر شهید رجایی، مطالعه اصلی این تحقیق بررسی نظام سیستم حمل‌ونقل چندوجهی و تأثیرگذاری آن بر عملکرد بندر مورد مطالعه می‌باشد و همچنین تأثیر گذاری هر یک از مؤلفه‌ها بر روی سیستم حمل‌ونقل چندوجهی سنجیده می‌شود. سپس این مسائل با بیان فرضیاتی، در قالب الگویی جامع و با روشی نظام‌مند مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

[1] Intermodalism

[2] Logistics Performance Index