برتری بینایی در زمان ما به وسیله جمع کثیری از نوآوری های تکنولوژی و تکثیر و تولید انبوه تصاویر تقویت شده است. به طوری که طراحان،  طراحی برای ناظر را در اولویت قرار داده و طراحی برای انسان را به فراموشی سپرده اند. تأکید بر زیبایی تنها بر سطوح ظاهری و تأثیرات لحظه ای که هیچ قدرت پایداری در طول زمان ندارند، ساختمان ها را به سوی فرآورده های تصویری که عاری از صمیمیت و ژرفای وجودی میباشند، برده است. با کاهش حضور افراد در عرصه های عمومی و کاهش سطح تعاملات اجتماعی و در پی آن افزایش فزاینده ی معضلات اجتماعی، نیاز و ضرورت به طراحی فضاهایی که زمینه ساز حضور بیشتر افراد در عرصه های عمومی باشد بیشتر احساس می شود.

1-2- تعریف مسئله

فضاهای تجاری به عنوان مکان هایی که بر طرف کننده اولین نیازهای مطرح شده توسط مازلو هستند، و بیشترین مراجعه کننده و رفت و آمد را در طول روز به خود می بینند، می توانند از طریق افزایش و ارتقاء گزینه های قابل عرضه به مردم، یک محیط دموکراتیک برای آنان

 ایجاد کنند. محیطی که احساسی از جاذبه ی ماندن و علاقه برای بازگشت به مکان را در افراد بوجود آورد. حسی که از آن به عنوان حس تعلق به مکان یاد می شود.

حس مکان ادراک فردی مردم از محیط خود و احساسات کم و بیش آگاهانه ی آنها از محیط است. روانشناسان محیطی، تعلق به مکان را حاصل نوعی فرآیند روانشناسانه می دانند، که هم نوعی پاسخ  بیولوژیک به محیط اطراف از طریق حواس پنجگانه را شامل می شود و هم نوعی تولید فرهنگی است، که در ارتباط شخصی با محیط فیزیکی و نیز روابطش با دیگر کاربران فضا و اعضای اجتماعات مختلف شکل می گیرد.

در این پژوهش بر آنیم تا در طراحی فضا  با توجه به جنبه های مختلف احساسی و ادراکی انسان ها ، شرایطی را برای درک بهتر و عمیق تر فضا توسط استفاده کنندگان به وجود آوریم. هدف اصلی این پژوهش، یافتن راهبردهایی برای رسیدن به یک معماری احساس گرا در فضای تجاری است تا با برقراری یک ارتباط غیر بصری میان انسان و فضای معماری به مفهوم کاملتری از معماری، یعنی طراحی برای انسان و نه صرفا برای ناظر دست پیدا کنیم.

1-3- ضرورت تحقیق

ادراک از طریق حواس پنجگانه، به عنوان اولین مرتبه ادراک، که توجه به آن زمینه ساز ظهور سایر مراتب ادراک، و موجب افزایش این ارتباط با محیط فیزیکی می شود، مورد بی توجهی معماران معاصر واقع شده است. در آموزش معماری نیز شاهد آن هستیم که طرح، بدون کمتر توجهی به دیگر حواس ادراکی انسان، بارها از دید ناظر مورد بررسی قرار می گیرد. معماری به جای انعطاف وجودی، و تجربه فضایی، خود را بر استراتژی های روانشناختی تبلیغات و تحریک های لحظه ای منطبق کرده است. در نتیجه امروز با محیط هایی رو به رو هستیم که هیچ خاطره جمعی در افراد باقی نمی گذارند.

1-4- سابقه تحقیق

در راستای بحث اصلی این تحقیق یعنی موضوع ادراکات حسی مطالعات گسترده ای از نظریه پردازان صاحب نامی در فلسفه چون ادموند هوسرل و مرلوپونتی و در وادی معماری می توان به افرادی چون یوهانی پلاسما و ادوارد تی هال و معمارانی چون آلوار آلتو، استیون هال اشاره کرد.

“چشمان پوست ” تألیف یوهانی پلاسما از اولین کتاب هایی است که نقش ادراک حسی را در یک تجربه کامل معماری مورد مطالعه قرار می دهد، و راهی به سوی یک معماری چند حسی را می گشاید. نقش ادارک حسی و کارکرد جمعی و شخصی آن ها در درک فضا، نزد فرهنگ های گوناگون موضوع کتاب ادوارد تی هال تحت عنوان “بعد پنهان” است.

مقاله “Haptic design” به طور اختصاصی به بررسی حس لامسه و پارامترهای طراحی بر اساس این حس پرداخته شده است. در مقاله “Blindness and multi-sensoriality” با توجه به اینکه افراد نابینا توانایی خاصی در ارتباط برقرار نمودن با محیط از طریق حواس غیربصری خود دارند به معماری چند حسی پرداخته شده است و با ذکر نمونه موردی به بررسی این ویژگی و کیفیت آن در معماری پرداخته شده است.

در زمینه طراحی فضا با توجه به ادراکات حسی و غنای حسی فضا بیشتر به پژوهش جهت ارتقای محیط های آموزشی مخصوص به نابینایان پرداخته شده است. در این پژوهش سعی بر آن است تا با استفاده از پارامترها و معیار های طراحی در نظر گرفته شده برای نابینایان امکانات ویژه ای برای درک عمیق تر استفاده کنندگان از فضاهای عمومی ایجاد کنیم .

1-5- فرضیه

فرضیه اصلی : تقویت غنای حسی در طراحی فضا موجب ایجاد حس تعلق می شود.

فرضیه فرعی: توجه به جنبه های مختلف احساسی و ادراکی در طراحی امکانات ویژه ای برای درک عمیق تر فضا را به وجود می آورد.

1-6- اهداف و سوالات تحقیق

• بالا بردن کیفیت فضای تجاری با نوعی طراحی که حس تعلق به مکان را در فضا ایجاد می کند.
• پارامترهای فضاسازی جهت ادراک غیربصری محیط چیست؟(شامل عوامل فضاسازی که خود امکان دیده شدن دارند و عوامل که خود عامل سازنده فضا که امکان رویت ندارند.)
• غنای حسی چگونه موجب تقویت خاطره ذهنی از فضا می شوند؟
• فضا به عنوان یک کالبد چگونه می تواند کیفیات روحی خاصی را در افراد بوجود آورد؟
• مفاهیمی مانند فضای مکث و حرکت در فضای غیر بصری چگونه نمود پیدا می کنند؟
• چگونه می توان از اصول زیبایی شناسی نابینایان در طراحی فضا بهره برد؟
• چه عواملی در ایجاد حس مکان موثرند و ادراک حسی در چه جایگاهی از این کیفیت قرار می گیرد ؟

1-7- روش گردآوری اطلاعات و روش تحقیق

روش مورد استفاده در این پژوهش، تحقیق کیفی با رویکرد کاربردی است. ابزارهای مورد استفاده در این تحقیق شامل کتاب ها و مقالاتی هستند که در زمینه ادراک انسان از محیط و حس مکان موجود است. همچنین بهره گیری از منابعی که در مورد ادراک نابینایان و نحوه برخورد آنها با محیط کالبدی موجود است، به منظور بدست آوردن متغیرهای تأثیرگذار ادراک غیر بصری کاربران، بررسی میدانی در مورد علاقه و توجه مردم عادی به عواملی که موجب ایجاد درک توسط حواس پنجگانه می شوند، صورت گرفت و در نهایت تحلیل عاملی پرسشنامه ها توسط نرم افزار SPSS  انجام شد.

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)