( مجتمع مسکونی کارگران شهرک صنعتی شهید سلیمی ) با توجه به موارد مذکور انتخاب شده است و در این پایان نامه سعی بر آن است که با توجه به اینکه یک مجتمع مسکونی برای قشری خاص با فرهنگ ، اقتصاد و سایر شرایط خاص خود طراحی می گردد .بتوان مطالعاتی جامع در راستای طرح یک مجتمع مسکونی برای کارگران به عنوان پشتیوانه طرح ارائه داد .

بطور قطع مجتمع مسکونی، خاص قرن بیستم نبوده وپیشینه کهن تری را داراست همزمان با صنعتی شدن جوامع بشری و شکل گیری صنایع و کارخانجات در شهرهای جهان، تحولاتی بسیار مهم در جوامع صورت گرفته که چهره زندگی شهری را کاملاً دگرگون کرد و این تاثیرات با سرعت بسیار فراوان در تمام جوانب زندگی بشر ریشه دواند،معماری و مسکن نیز از جمله جوانب مهم زندگی انسان هستند که از این تاثیرات جان به در نبردند و با توجه به تغییـــرات زمــانی دچار تغییــر و تحـول گشته اند.مهاجرت روز افزون جویندگان کاربه شهرها و مراکز صنعتی یکی از این مسائل می باشد که تمام جوانب زندگی شهری را تحت تاثیر قرار داده تهیه مسکن برای شهرهای دارای صنایع بزرگ و جمعیت مهاجر شاغل در این صنایع ،یکی از مسائل و مشکلات اساسی این شهرهاست این مسئله نه تنـها برای کشـورهای شـرقی که دارای بافت سنتـی بوده اند که برای سـاکنیـن غـرب نیـز غریب و همراه با مشکلات خاص بوده است. هدف طراحی مجتمع های مسکونی برای کارگران با رویکرد صنعتی سازی کاستن مشکلات ناشی ازتامین مسکن قشر کارگر به علاوه توسعه صنعتی سازی ساختمان و جایگزین کردن این روش به جای شیوه ساخت سنتی مسکن است. صنعتی‌سازی ساختمان به معنی مصنوعی‌سازی نیست بلکه صنعتی سازی مسکن یک ضرورت ملی در جهت اصلاح الگوی مصرف می باشد.در طراحی مجتمع مسکونی برای قشر کارگرسعی گردیده علاوه بر تسریع در ساخت و ساز به حفظ ایمنی و مقاوم سازی مجنمع در جهت تانین نیازهای قشر کارگر نیز توجه شود.(حسین پور،1387)

با طراحی و ایجاد چنین مجتمعی برای کارگران می توان از جایگاه صنعتی سازی در جامعه حمایت کرد وآن را ارتقاء داد؛ به علاوه در این روش ،ساختمان سازی سریع و ارزانتر بوده وتامین کننده نیاز این قشر آسیب پذیر خواهد بود .

با توجه به توضیحات ذکر شده هدف از طراحی این مجتمع:

افزایش روز افزون جمعیت و  مهاجران جویای کار به تقاضای شدید برای زندگی آسوده تر در محیطی امن و سالم را ایجاب میکند که با صنعتی سازی و تولید انبوه و ارزان می توان قسمی از این مسائل را حل کرد.

امروزه صنعتی سازی یكی از روشهای مرسوم درامر ساخت وساز می‌باشد. با بهره گیری از تكنولوژی روزو استاندارد كردن قطعات، در هنگام وقوع حوادث غیر مترقبه و پدیده های ناگوار طبیعی، ارزش بیش از پیش خود را آشكار می سازد.

با توجه به اینکه سهم صنعتی‌سازی در بخش مسکن هم اكنون۲ درصد است،با  طراحی وتولید این میزان واحد مسكونی برای قشر کارگر )که قشر بزرگی از جامعه را تشکیل می دهند(  نه تنهادر جهت نیل به سوی مسكن ارزان قیمت، مصرف بهینه انرژی… گامی برداشته می شود بلکه سبب معرفی  هرچه بیشتر این ساختمانها به سایر افراد جامعه جهت آگاهی و اﺳﺘﻔﺎده از اﻣﻜﺎﻧﺎت و ﻓﻨﺎورﻳﻬﺎی ﺟﺪﻳﺪ در زﻣﻴﻨــﻪ ﻃﺮاحی و ساخت ﻣﺴـﻜﻦ نیز خواهد شد. چرا که فرهنگسازی عامل گسترش صنعتی سازی است

برای گسترش صنعتی سازی بهترین راه شروع از انبوه سازی ها است چرا که در این صورت شاهد کاهش هزینه ها و افزایش قابلیت اطمینان سازه ها هستیم.

با پیشرفت زمان و تکنولوژی باید گام‌ها را بلندتر برداشت تا عقب نمانیم. کشورمان و البته شهر تبریز خوشبختانه از لحاظ همپا بودن با پیشرفت تکنولوژی جایگاه مناسبی را دارد؛ اما در زمینه صنعت ساختمان این اتفاق نیفتاده یا کمتر به آن توجه شده است یا اگر توجهی شده در مقیاس محدودی بوده و عامه مردم طعم ساخت ساختمان به روش مدرن و صنعتی را نچشیده‌اند. بنابراین در یک جمع بندی کلی هدف از طراحی این مجتمع، حرکت به سوی صنعتی شدن ساختمان ها به ویژه مجموعه های مسکونی در راستای تامین نیاز مسکن به صورت انبوه برای کارگران شهرک سلیمی تبریز می باشد.(حاجی جباری،1390)

تحقیق در مورد طراحی “مجتمع مسکونی برای کارگران شهرک شهید سلیمی تبریز با رویکرد صنعتی سازی”  به روش کتابخانه ای و توصیفی- تحلیلی صورت می گیرد سپس با استناد به سوابق مطالعاتی(پایان نامه ها،کتاب ها،مقالات و سایت های علمی معتبر)و تجزیه و تحلیل اطلاعات  به دست آمده تدوین پایان نامه انجام خواهد گرفت.

2-1- ضرورت و اهمیت موضوع

1-2-1- مطالعه و بررسی شرایط زندگی اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، خانوادگی و … کارگران

آنان شاید بتوانند این بخش از مطالعات را به عنوان شناخت کاربران مجتمع مسکونی مهمتر از سایر بخشهای مطالعات دانست . چرا که در معماری اساسی ترین حامل مردمند . از این رو معنای هر اثر معماری بدین اصل وابسته است که این اثر معماری تا چه اندازه آسایش مردم را تامین می کند و در پاسخ به نیازهای ایشان کاراست و این امر مگر با شناخت دقیق کار برای آن میسر نخواهد بود . البته مردم نه تنها از نظر دموگرافی : تعداد ، جنس ، مساحت و نکاتی مانند آن در معماری اهمیت دارند بلکه نیازها ، خواستها ، عادات ، اعتقادات ، باورها و شیوه ی زندگی مردم در معماری اهمیت فوق العاده ای دارند ( سرج چرمایف ، 1376 ).

2-2-1- گذشته و حال در زندگی کارگری

از زمانهای بسیار قدیم تا عصر انقلاب صنعتی استاکاران و پیشه وران ، واحد اصلی فرایند کار بودند . در هر پیشه ای کارگران به مجموعه ای از دانش و مهارت فنی مسلط بود و اسلوب و روش کار را نیز می دانست و با شیوه های بخصوص تولید کاملاً آشنا بود و روش های انجام کار به تشخیص او واگذار می شد . به طوریکه کارگر جسماً و روحاً ترکیبی از مفهوم مهارت فیزیکی و تخصص بود و این در شرایطی بود که کار ، زندگی اجتماعی و زندگی خصوصی کارگر در هم تلفیق شده و آب و رنگ خاصی به زندگی او می داد .

اما تولید کارخانه ای پس از عصر انقلاب صنعتی در وضعیت اجتماعی همه کارگران تغییر اساسی بوجود آورد و برمهارتهای پیشه ای و روابط کار تاثیرات عمیقی گذاشت . بدین ترتیب نیروی کار در یک کارگاه یا کارخانه متمرکز شد اکنون کارگران بایستی از نظم و دستوری که کارفرما اعمال می کند پیروی کند و شرایط زندگی خود را با آن تطبیق دهد . و  اگر چه از نظر حقوقی افرادی آزاد هستند ولی از نظر اقتصادی و اجتماعی وابسته و تابع شرایط کاری و خاص کارفرمایان خود می باشند . ( غلام عباس توسلی ، 1385)

بدین ترتیب تمامی جوانب زندگی کارگران اعم از زندگی خصوصی ، اجتماعی ، اوقات فراغت ، تفریح و … کاملاً وابسته به اوقات فراغت و شرایط کاری آنها است .

آن چه در شرایط فعلی زندگی کارگران مشاهده می شود همان نارضایتی چند صد ساله کارگران از شرایط زندگی اجتماعی و خصوصی شان است چرا که کارگران افرادی هستند که حاصل دسترنج آنها یعنی تولیدات کارخانجات جهت رفاه و بهتر شدن زندگی افراد بشر و هم نوعان خودشان می باشند در حالی که خود از انها بهره مند نیستند و از طرفی اغلب انها جهت برخورداری از امکانات رفاهی شهری ، شهر و یا روستای محل زندگی خود را ترک نموده و به شهرهای بزرگتر آمده اند در حالی که در این شهرها تحت استثمار صنایع وایح شده اند و در حقیقت از چاله به چاه افتاده اند و این نارضایتی از شرایط زندگی ناشی از اینگونه مسائل می باشد و به همین دلیل این قشر از هر نظر آسیب پذیر می باشند و سعی فراوانی در این زمینه شده تا این شرایط بحران انگیز برطرف گردد که علی رغم اقدامات و مطالعات بسیار هنوز به نتیجه مطلوب خاصی نرسیده ایت . در کشور ما نیز فعالیتها و برنامه ریزیهایی در این زمینه اجرا شده و طرحهایی به مرحله اجرا درآمده که به آنها اشاره خواهد شد .

3-2-1- اسکان، مهمترین بخش زندگی کارگران

همان طور که در مباحث گذشته اشاره شد قسمت اعظم کارگران شاغل در صنایع مهاجرین جویای کار هستند که از اقسی نقاط کشورهای صنعتی به مراکز شهرهای صنعتی روی آورده اند که تعداد محدودی از آنها از شرایط اسکان مطلوب برخوردار بوده و هستند .

بنابراین اسکان مهمترین مسئله در بخش مطالعه شرایط زندگی کارگران می باشد .

اگر نگاهی به آمار موجود در کشور بیندازیم می توانیم به راحتی دریافت که چه تعداد کارگران شاغل در کارخانه جات محل سکونت خود را جهت یافتن شغل ترک نموده و به شهرهای صنعتی روی آورده اند .

علاوه بر سایر مشکلات اجتماعی و اقتصادی که به تبع این مهاجرتها به شهرهای بزرگ تحمیل می شود مشکل اسکان و تهیه مسکن برای این خیلی مهاجرات مساله بسیار حیاتی و حائز اهمیت برای مدیران و برنامه ریزان شهری است.

3-1- پیشینه طرح های معماری مسکن کارگری

پیشینه مسکن کارگری به دوره ای برمی گردد که کارخانه داران عمده جهت صرفه جویی در وقت و انرژی کارگران و توانایی وجود کنترل بیشتر در عملکرد آنان ، کارگران را در نزدیکی کارخانجات خود اسکان دادند . این خانه ها که بیشتر به زندان شباهت داشته اند تا خانه اوضاع بسیار نابسامانی داشتند . حتی چنین خانه هایی در انگلستان توسط کارخانه ی ابریشم جهت اسکان کارگران خود که کودکانی با سن 7 الی 12 ساله بود احداث نمودند که این کارگران مانند زندانیان هر روز صبح به کارخانه برده می شدند و در پایان شیفت کاری به این خانه ها که دارای فقط یک درب ورودی و خروجی بود عودت داده می شدند و این درب توسط یک نگهبان قفل می شد و صبح روز بعد نیز به همین ترتیب . به همین دلیل نمی توان ایده خاصی به غیر از استثمار و استعمار کارگران در این خانه های زندان گونه یافت . اما اولین طرح جامعی ای که در مورد مسکن کارگران تهیه شده توسط رابرت اون کارخانه دار انگلیسی که صاحب کارخانجات بزرگ کتان بود ارائه شد شاید بتوان او را تنها شخصی دانست که تا آن زمان بیشتر از کارگران به فکر آسایش آنان بوده است . به همین منظور رابرت اون طرح بسیار جامع و کاملی برای یک شهرک با خانه های آپارتمان و تمام امکانات تفریحی ، مذهبی ، بهداشتی و …. توسط گروهی از معماران تهیه و به اجرا در آورد.

رابرت اون در انگلستان  به عنوان یک کارخانه دار بزرگ بلکه به عنوان یک تحول گر اجتماعی معروف بود رابرت اون در این طرح تمامی امکاناتی که در یک شهر برای یک شهروند انگلیسی موجود بود گنجاند . کلیسا – مدرسه – تئاترو … از جمله این امکانات بودند . اما همان طوری که قبلاً ذکر شد کارخانه داران و سرمایه دارانی همچون رابرت اون به ندرت سرمایه خود را معطوف اسکان و آسایش کارگران خود می نمودند چرا که بیشتر صرفه اقتصادی و افزایش تولید و در نتیجه افزایش سود کارخانجات خود مد نظرشان بود .

در عصر حاضر کمتر کارخانه دار یا سرمایه داری حاضر به سرمایه گذاری در این زمینه می باشد گرچه ایجاد چنین امکاناتی برای کارگران تاثیرات بسیار فراوانی در افزایش توان کاری و … آنان دارد .

این امر با پیامدهای اجتماعی بسیار مطلوبی نیز همراه می باشد البته طرح رابرت اون شکل ابتدایی چنین مجموعه های مسکونی است و در عصرهای مختلف ، ایده های خاص در مورد اسکان کارگران و نیز ساخت خانه های ارزان قیمت جهت اسکان افراد کم درآمد جامعه که کارگران نیز قسمت اعظم این گروه را تشکیل توسط جامعه شناسان و معماران و شهرسازان و مدیران شهری ارائه گشته و به مرحله اجرا در آمده است .

با توجه به اینکه قشر کارگران دارای ویژگی های خاص فرهنگی و اجتماعی می باشند کارآمدی این طرحها به مرور زمان و به صورت تجربی یعنی آزمون و خطا دستخوش پیشرفت گشته اند . البته مطالعات و تحقیقات روانشناسان که همواره در زمینه شرایط اسکان کارگران جریان داشت راههای مناسبی در به نتیجه رسیدن این طرحها بوده است پس از اشاره به اولین نمونه مسکن کارگری جهت سهولت در بررسی نمونه ها به طراحان اجازه داده شده بعدی به طور موردی اشاره می گردد.

طرح رابرت اون – انگلستنان – سال 1816 میلادی.

بخش رستونی مال شهر نوبنیاد ستیوینج – انگلستان – سال 1950 میلادی

پس از جنگ جهانی دوم در انگلستان طرحهای بسیاری جهت ایجاد شهرهای نوبنیاد توسط دولت انگلیس تهیه شد که شهر نوبنیاد ستیوینجچ نخستین این شهرها بود که تاسیس گردید این شهرک که دارای 6500 نفر جمعیت بود دارای بخشهای مختلفی جهت اسکان طبقات مختلف شهرنشین ساخته شد . یکی از این بخشها که در این قسمت مورد بررسی قرار گرفتند بخش ستونی حال می باشد . که نخستین قسمت مسکونی  است که در شهر به اجرا در آمد و در جنوب شهر قرار داشت این قسمت که دارای چند ساختمان سه و چهار طبقه و یک ساختمان هفت طبقه است جهت اسکان کارگران این بخش در نظر گرفته شده بود و مجموعاً دارای 103 آپارتمان که در بلوک های چند طبقه قرار داشت ( منوچهر مزینی ، 1381).

به تجربه معلوم گشت که تاسیس ساختمان چند طبقه به منظور اجاره به طبقات متوسطه ساخته شد در این بخش از شهر نوبنیاد مورد استقبال آنان قرار نگرفت بدین دلیل که این کارگران که از شهر لندن به این شهر نوبنیاد کوچانده شده بودند در لندن خود ساکنین چندین آپارتمانهایی بودند و به شوق زندگی در خانه مستقل به این شهر می آمدند و اگر قرار بود همان نوع آپارتمان دوباره نصیبشان شود ترجیح می دادند که در لندن باقی بمانند و دست کم از مزایای دیگر شهری بزرگ چون لندن برخوردار باشند .

لازم به ذکر است که چنین تجربه ای در شهرهای نوبنیادگری چون ایست کیل براید نیز مشاهده گردید . ( منوچهر مزینی ، 1381)

مذاکره با ساکنان استوانی مال معلوم داشت که فقط عده معدودی می خواهند در آپارتمان زندگی کنند و عده معدودتری در آپارتمانهایی که در ساختمان چند طبقه واقع باشد و این نکته ، علی رغم طرح تمرکز یافته و به اطلاح جمع وجود آپارتمانهاست که موجب آسایش ساکنین آن می شود و وسائل مدرنی که می تواند مورد استفاده آنان قرار گیرد است . ساکنین شهر خامه اظهار کرده اند که پلکان بالکن و پاگردهایی را که مورد استفاده عمومی قرار می گیرند دوست ندارند و طالب خانه هایی هستند که از خود ورودی مستقل داشته باشند .

استونی مال شاید ناموفق ترین قسمت شهر ستنوینج باشد زیرا در آن نوعی غم زدگی نواحی صنعتی و خانه های ارزان قیمت به احساس می آید .

اما برخلاف این بخش ، قسمت هومری بسیار دلپذیرتر است . طرح این قسمت روحیه آزاد دارد و جاده های موجود در آن منحنی وار به فضای پشت خانه ها متصل می شود که به شکل باغچه ای شکل گرفته و هم خانه به خانه دیگر با راهی باریک و روستایی متصل است . تمام این محله به بیشه ای منتهی می شوند که قبل از تاسیس در این قسمت وجود داشته اند و بسیاری از درختان کهن آن هنوز در میان خانه ها باقی است .

محلات مسکونی شهرهای نوبنیاد به طور کلی به شکل واحد و قسمتهای منفصل از یکدیگر هستند که شبیه جزیره هایی در کنار هم قرار می گیرند و کوچه های دسته بن بستها به آنها راه می یابد اما نقشه محلات مسکونی سنتویج بسیار متنوع و آزادتر آن است که بتوان آن را بدین ترتیب توصیف کرد پاره ای از قسمتها را یک خیابان بهم متصل می کند که از آن سه شاخه جدا می شود و هر شاخه به خانه ای راه می برد . سایره بر نیز داران تنوع و عرض و … دارند . اما مهمترین این شهرک بخش مرکزی آن است مرکز شهر ستئوبج بدین دلیل دارای شهرت جهانی است که نخستین مرکز شهری است که فقط به پیاده روندگان اختصاص دارد و اتومبیل نمی تواند بدان راه یابد.