آزادی ودیعه‌ای است كه با خلقت انسان در وجود او نهاده شده است كه با توجه به اهمیتی كه در حیات بشری دارد از حقوق ممتازی به شمار می‌رود كه مبنای بهره‌مندی از سایر حقوق انسانی را تشكیل می‌دهد.  به همین جهت در تمامی نظام‌ها و جوامع به عنوان حقوق اساسی شناخته شده و در قواعد بین‌المللی چون اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی نیز همواره به شناسایی و احترام به آن تأكید شده است.  اعمال این حق ضمن این كه در رشد انسان‌ها و شكوفایی جوامع تأثیر عمده‌ای دارد، اما استفادة نابجا از آن و افراط و تفریط در قلمرو آن می‌تواند مشكلات و ناهنجاری‌هایی را در پی داشته باشد.  به همین جهت حدود و شرایط آن را قوانین هر كشوری تعیین می‌نماید.  بدین ترتیب تنها به موجب قانون ممكن است محدودیت‌هایی برای آزادی افراد پیش‌بینی شود.  بر این اساس سلب آزادی افراد بدون مجوز قانون جرم و قابل مجازات شناخته می‌شود.

با توجه به نقشی كه آزادی در زندگی افراد ایفا می‌كند ایجاد محدودیت یا سلب آن به عنوان ضمانت اجرای هنجارها و ارزش‌های مورد احترام جوامع از دیرباز به عنوان رایج‌ترین ابزار مقابله با بزهكاران مورد توجه بوده است زیرا سرافكندگی و رنج حاصل از آن می‌تواند موجب ارعاب و بازدارندگی و جبران خطای ارتكابی را فراهم نماید.

1-2- كلیات تحقیق

1-2-1- تعریف مسئله و بیان آن

مجازات‌ها به عنوان واكنش اجتماع در مقابل بزهكاری همواره شاهد تحولاتی به منظور دستیابی به وسایل مناسب‌تر دفاع از حقوق انسان‌ها و امنیت اجتماع بوده است.  تردیدی نیست كه حقوق موضوعه هر كشوری با تلاش اندیشمندان و آموزه‌های كیفرشناسی همواره تحول یافته و در خصوص تعیین و كاربرد ضمانت اجراها تدابیر مختلفی را در شرایط و دوره‌های مختلف به كار گرفته است.  مجازات سالب آزادی كه از مهم‌ترین مجازات‌ها است نیز از این فرایند مستثنی نیست.  با توجه به این كه كیفر سالب آزادی از جمله رایج‌ترین كیفرها محسوب می‌شود، مسئله این است كه آیا این كیفرها همچنان بهترین وسیله برای دفاع اجتماع در مقابل بزهكاران است؟ در غیر این صورت چه اقدام‌ها و تدابیر دیگری می‌توان به جای آن پیش‌بینی نمود كه فاقد معایب آن بوده و از طریق آنها ضمن تأمین حقوق جامعه به اهداف اصلاح و پیشگیری از تكرار جرم نیز دست یافت؟

اندیشمندان حقوق كیفری و كیفرشناسان به منظور حمایت از آزادی انسان‌ها و سازگاری اجتماعی بزهكار این موضوع را مورد بررسی قرار داده و تدابیری برای آن اندیشیده‌اند.  در این رساله با پرداختن به مبانی موضوع این مسائل مورد بررسی قرار می‌گیرد: 1- آیا سیاست جنایی ایران به جایگزینی در قلمرو كیفر حبس گرایش نشان می‌دهد؟ 2- در این صورت از چه روش‌هایی برای این سیاست استفاده می‌شود؟ 3- تدابیری كه به عنوان جایگزین حبس پیش‌بینی شده است كدامند؟ آنچه كه در این تحقیق مورد تأكید قرار می‌گیرد شناخت دیدگاه سیاست جنایی ایران نسبت به تدابیر جایگزین مجازات سالب آزادی و تحلیل جنبه‌های قضائی و تقنینی آن است.