آموزش از منابع حیاتی توسعه است كه به منظور توانمندسازی هر انسانی باید در دسترس او باشد. در دوران معاصر آموزش به عنوان مؤثرترین ابزار جوامع برای ورود به چالش‌های آینده مورد توافق قرار گرفته است و اصولاً پذیرفته شده است كه در پرتو آموزش امروز، دنیای فردا شكل خواهد گرفت. آموزش نه تنها در مدارس و دانشگاه‌ها، بلكه در تمامی عرصه های زندگی حضوری فعال دارد و منطقاً عاملی است كه مردم را در جوامع مختلف هوشیارتر، باسوادتر، آماده‌تر و مسئول‌تر، نقادتر و اخلاقی‌تر می‌كند و از این رو حامل برترین آرمانهای بشری است و در نتیجه حیاتی‌ترین ابزار در مسیر نیل به توسعه پایدار تلقی می‌شود. (رفیعی و لطفی، 1389).

 

اكثر اوقات ما عادت كرده‌ایم كه بدون شناخت كافی از نیازها و مشكلات موجود برنامه‌هایی را برای آن‌ها تدارك ببینیم و در اجرای برنامه‌ها نیز به شكل دستوری، آمرانه و پدرانه عمل كنیم، درنتیجه، برنامه‌ها موفقیت مورد انتظار نخواهند داشت. نیازسنجی، روشی است كه در آن وضع موجود و وضع مطلوب شناسایی شده و سپس اقدام مناسب در جهت كاهش شكاف بین آن دو به عمل می‌آید. (گوپتا وكاویتا، 1384)

 

در دنیای امروزكه دنیای تحولات، دگرگونی‌ها و تغییرات سریع است، انطباق و همراهی با تغییرات یكی از عوامل حفظ ثبات، پایداری، رشد و توسعه محسوب می‌شود و آموزش یكی از ابزارهای تأمین انطباق پذیری نیروی انسانی سازمان‌ها با تغییرات روز افزون مذكور به شمار می‌آید. بدون تردید آموزش در رشد كاركنان بسیار ارزشمند است اما نیازسنجی آموزشی حیاتی‌ترین فعالیت در برنامه‌ریزی آموزش یك سازمان می‌باشد. اگر نیاز سنجی در سازمان با تخمین نادرست همراه باشد فرآیندهای برنامه‌ریزی و اجرای آموزش و در كل تمام فعالیت‌های آموزشی با مشكل مواجه می‌شوند. (الهیان فیروز و خزایی، 1391)

 

شناخت و تحلیل اثربخش نیازهای آموزشی، پیش‌نیاز یك سیستم آموزشی موفق است. تعیین نیازهای آموزشی اولین گام برنامه‎ریزی آموزشی و در واقع نخستین عامل ایجاد و تضمین اثربخش كاركرد آموزش و بهسازی منابع انسانی است كه اگر بدرستی انجام شود مبنای عینی‎تری برای برنامه‎ریزی فراهم خواهد شد. «آموزش‎گران است» فقط باید موقعی ارائه شود كه اولاً پاسخی به یك نیاز شناخته شده باشد و ثانیاً بهترین راه‎ حل برای مشكلاتی باشد كه از آن طریق قابل حلند. فعالیتهای‎ آموزشی كه بدون توجه به این شرایط طراحی و اجرا شوند در واقع نوعی اتلاف منابع ارزشمند خواهد بود (زین‌آبادی، 1390).

 

نیازهای آموزشی به نیازهایی اطلاق می‌شود كه از طریق آموزش تأمین می‌شوند، این گونه نیازها تنها در حوزه‌های دانشی، مهارتی و نگرشی مطرح می‌شوند، رفع نیازهای آموزشی در این حوزه‌ها به ترتیبی كه ذكر شده است بطور صعودی مشكل‌تر و پیچیده‌تر می‌شود. اغلب صاحبنظران نیاز آموزشی را بعنوان فاصله یا شكاف بین وضع مطلوب و موجود در زمینه عملكرد و سایر الزامات جامعه تعریف كرده‌اند. براساس این تعاریف شناسایی نیازهای آموزشی معادل شناخت فقدان، كاستی یا زمینه‌های گسترش دانش، مهارت و نگرش‌های مرتبط با عملكرد و رضایت اجتماعی است. (امینی، 1387).

سازمان حج و زیارت تنها متولی اعزام زائران به سرزمین وحی و عتبات عالیات در ایران می‌باشد؛ با توجه به اهمیت و پتانسیل آموزشی و فرهنگی زیارت در كشور ایران  و همچنین تأثیرات منحصر به فردی كه در زائران دارد و با در نظر گرفتن جغرافیای عملیاتی این سازمان كه در خارج مرزهای رسمی كشور قرار دارد؛ لازم است كارگزاران حج و زیارت آموزش‌ها را بگونه‌ای دریافت كنند كه موجب ارتقاء سطح دانش،مهارت و نگرش آنان گردد و در نهایت منجر به بروز رفتاری مطلوب و متناسب با شرح وظایف وی گردد. چنانچه سازمان به درستی یا اصلاً به نیاز سنجی آنان نپردازد، علاوه بر از دست دادن زمان و هزینه (منابع)، اهداف از پیش تعیین شده (وضعیت مطلوب) نیز محقق نخواهدشد، و در نهایت منجر به كاهش كارآئی و اثربخشی آموزشی و هدر رفتن این ظرفیت عظیم آموزشی می گردد.

 

آموزش نیروی انسانی کارآمد ارتقای سطح کیفی خدمات ارائه شده به زائران را در پی خواهد داشت و کسب مهارتهای لازم توسط کارگزاران سازمان حج و زیارت بعنوان بازوان اجرایی این سازمان در توسعه و پایداری سازمان مؤثر خواهد بود، اهمیت آموزش و کسب مهارت حرفه ای توسط کارگزاران و عوامل اجرایی عملیات زیارتی بر هیچ کس پوشیده نیست و باید با نگاهی علمی و تحقیقی و توأم با برنامه ریزی آموزشی، دانش و توانایی و مهارت لازم را در کارگزاران زیارتی ارتقاء دهیم و گام اول آن نیاز سنجی آموزشی است تا براساس اهداف سازمان و شرح وظایف آنان ، بتوان به برنامه‌ریزی آموزشی پرداخت و از  انجام آموزش‌ها لازم و تأثیر گزار اطمینان حاصل نمود و در نهایت ارزیابی دقیق از آن بدست آورد. باتوجه به اینكه تا كنون این كار به طور علمی و پژوهشی انجام نشده است پس لازم می‌شود كه این سازمان جهت هدفمند نمودند برنامه‌‌های آموزشی خود به این موضوع بپردازد.

 

1-۳. اهداف پژوهش

 

1- شناسایی نیازهای آموزشی كارگزاران حج، عمره و عتبات از منظر مدیران ارشد و كارگزاران خبره

 

2-  بررسی معناداری نیازهای شناسایی شده از منظر خود كارگزاران

 

1-۴. پرسش‌های پژوهش

 

1- از منظر مدیران ارشد و كارگزاران خبره، كارگزاران حج و زیارت به چه آموزش‌هایی نیاز دارند؟

 

2- از منظر كارگزاران حج و زیارت آیا نیازهای آموزشی شناسایی شده می‌تواند به عنوان یك نیاز مهم مدنظر گرفته شود؟

 

۱-۵. اهمیت و ضرورت پژوهش

 

آموزش كاركنان مانند نگهداری اموال و تجهیزات است. ابزار و تجهیزات برای آنكه از كارایی بیشتر برخوردار باشند به تعمیر و تنظیم مستمر نیاز دارند. برای به به حداكثر رساندن اثربخشی و كارآیی افراد سازمان، ضمن آشنا ساختن با محیط و توجیه آن‌ها بر اساس نیاز، دوره‌های آموزشی مناسب را باید برای آن‌ها تدوین نمود. (سیدجوادین،1392)

 

اغلب دست‌اندركاران و برنامه‌ریزان آموزش و توسعه منابع انسانی در سازمان‌ها در زمینه طرح پرسش‌های اولیه مناسب به منظور طراحی، روزكارآمد كردن و ارائه برنامه آموزشی برای توسعه كاركنان و یا حل یك مشكل، دچار تنگاهایی هستند. آنان در حین آموزش و یا پس از آن به این نتیجه می‌رسند كه هدفی برای برنامه آموزشی خویش در نظر نگرفته‌اند و یا برخی مواقع، حتی با وجود طرح از پیش تعیین شده‌ای برای اجرای آموزش، ولی به علت اتلاف منابع و بروز نتایج مطلوب، در اجرای آن دچار تردید شده‌اند. با توجه به فشارهای مدیریتی در سازمان‌ها در خصوص بازگشت سرمایه‌گذاری در آموزش، برنامه‌ریزان و دست‌اندركاران آموزش باید هدف‌های مشخص و نتایج مورد انتظار آموزش را تعریف كرده و برای مدیران ضرروت و هدفمندی برنامه‌ها را توضیح دهند. (باربازت،2006)

 

هر ساله خیل عظیمی از مردم عزیز كشورمان مشتاقانه به سرزمین عرفات ، ملكوت و معرفت و همچنین عتبات عالیات مشرف می شوند و این فرصتی گران‌بها است كه برای تهذیب نفوس و تكمیل مكارم اخلاقی و معنوی فراهم می گردد تا به بركت این سفر و هجرت راه قرب و كمال را به پیمایند.

 

 سازمان حج و زیارت هر ساله با اجرای برنامه های آموزشی در تلاش است تا نیروی‌های صاحب صلاحیت را در جایگاه های مدیریت كاروان و مجموعه ها و عوامل كاروان و كارگزاری قرار دهد تا بتوانند با فراگیری دانش، نگرش و مهارت لازم و باز آموزی مستمر تحقق اهداف سازمان را میسر و اجرای برنامه های مصوب را عملیاتی نمایند.

 

هدف از این تحقیق شناسایی آموزش‌های ‌ مورد نیاز در حوزه كارگزاران حج و زیارت می‌باشد بایستی مسأله نیاز به آموزش تبیین شود و ب

ا دید کلان و به عنوان یک موضوع پژوهشی به آن نگاه شود و مشخص گردد چه سمتی در حرکتیم و چه هدفی را دنبال می‌کنیم آیا به اهداف خود رسیده ایم، نیاز سنجی آموزشی تضمینی است برای مؤثر بودن آموزش‌ها، هدر نرفتن منابع، رسیدن به وضع مطلوب و در نهایت تدوین برنامه آموزشی، اجرای برنامه آموزشی و ارزشیابی آن، اگر این كار بدرستی انجام دهیم  علاوه بر مدیریت زمان و بودجه به اهداف از پیش تعیین شده می‌رسیم و بطور مستقیم كارگزاران و غیر مستقیم زائران را به آنچه كه لازم بود فرابگیرند رهنمود می‌نماییم و آموزش‌هایی مؤثر به آنان منتقل نموده‌ایم. و كمك می‌كنیم  یك كارگزار به شایستگی نسبت به وظایف خود در قبال زائر و مأموریتی كه به ایشان واگذار شده است انجام وظیفه ‌نماید، پس برای اینكه مطمئین شویم در مسیر درست گام بر می‌داریم باید به فرآیند نیازسنجی آموزشی برای كارگزاران حج و زیارت اهتمام بورزیم.

 

1-۶. تعریف‌های عملیاتی

 

1-6-1. نیاز

 

كافمن و هرمن نیاز را ینگونه تعرف می كنند : نیاز یعنی فاصله میان نتایج موجود و نتایج مطلوب (مشایخ،1391)

 

1-6-2.آموزش

 

آموزش تجربه‌ای است مبتنی بر یادگیری و به‌منظور ایجاد تغییرات نسبتاً پایدار در فرد، تا او را قادر به انجام کار و بهبود بخشی توانایی‌ها، تغییر مهارت‌ها، دانش، نگرش و رفتار اجتماعی نماید. بنابراین آموزش به‌مفهوم تغییر دانش، نگرش و تعامل با همکاران است. آموزش مستلزم استفاده از برنامه‌های پیش‌بینی شده‌ای است که شایستگی‌های موجود در کارکنان را تقویت و موجب کسب دانش، مهارت و توانایی‌های تازه در فرد می‌گردد، به‌گونه‌ای که بهبود عملکرد شغلی را تسهیل می‌نماید. (سیدجوادین،1392)

 

1-6-3. نیازسنجی

 

براد شاو (1972)، نیاز سنجی را فرآیند تعیین اهداف، مشخص کردن وضع موجود، اندازه گیری نیازها و تعیین اولویت ها برای عمل می داند.تعیین اولویت‌ها خصوصاً در سازمان ها به منظور حداکثر استفاده از منابع موجود در جهت تحقق ضروری ترین نیازها مورد تاکید است.( واجارگاه،1384(

 

1-6-4. نیازسنجی آموزشی

 

نیاز آموزشی، مهارت‌ها، دانش‌ها و بینش‌هایی است كه برای اجرای موفقیت آمیز شغل لازم است.نیاز آموزشی بر حسب دانش، مهارت و نگرش‌هایی تعریف می‌شود كه لازم است یادگیرنده و یا گروهی از یادگیرندگان از آن برخوردار باشند كه در حال حاضر از آن بی‌بهره‌اند. (Naseri,2010)

 

1-6-5. حج

 

حجّ در لغت به معنی قصد به شیء معظم است. و در شرع مقدس اسلام اراده و قصد مکلف به بیت‌الله الحرام با اوصاف مخصوص در زمان مخصوص و با شرائط بالخصوص را می باشد. (التعریفات،1370)

 

1-6-6. عمره

 

مرحوم طبرسی (ره) در این زمینه، چنین می‌فرماید: «عمره به معنای زیارت و از عمارت، اخذ شده است؛ زیرا زائر، با زیارت خود، آن مکان را آباد می‌کند، امّا در شرع مقدس، زیارت خانه خدا، با عمل مشروع است.»

 

1-6-7. عتبات

 

شیعیان آرامگاه‌های امامان (علیهم سلام) خود را در شهرهای نجف، كربلا، كاظمین و سامراء در كشور عراق را اصطلاحاً عتبات یا عَتَبات عالیات (آستان‌های بلند) می‌گویند. و در روایات و احادیث متواتر زیارت آنان دارای ثواب بی شماری می‌باشد كه آداب خاص خود را دارند.

 

1-6-8.كارگزاران حج ، عمره و عتبات

 

به افرادی اطلاق می‌شود كه براساس شرح و وظایف و اهداف از پیش تعیین شده توسط سازمان حج و زیارت موظف به انجام مأموریت یا خدمت رسانی به زائران اعزامی از ایران در یكی از كشورهای عربستان، عراق و سوریه می‌باشند.

 

– مدیران یا معاون راهنما: شخصی است كه براساس مأموریتی كه سازمان حج و زیارت به او محول كرده و طبق شرح و ظایف و نوع زیارت موظف است كاروانی از زائران تشكیل داده و آنان را در كشور مقصد همراهی و راهنمایی نموده و سپس به ایران بازگرداند.

 

– مدیر یا معاون ثابت: شخصی است كه براساس مأموریتی كه سازمان حج و زیارت به او محول كرده و طبق شرح و ظایف و نوع زیارت موظف است نسبت به انجام برنامه‌های لازم جهت اسكان و پذیرایی كاروان‌های مقیم در هتل محل خدمتش انجام وظیفه نمایید.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

.Instructional research

 

.Kemp Model

 

. Instructional Development Institute Model  

 

.Instructional Systems Development Model

 

.Criterion Referenced Instructional Model

 

[6]. Education is expensive