رفاء و حدیقه پس از ذکر فخری نامه که نام دیگری از حدیقه می باشد، نام «سنایی آباد » یاد شده است و نیز در کتاب حدیقه اسم سنایی آباد در بیت زیر آمده است :

 

اندرین دولت از پی بادی                    کردم افزون سنایی آبادی ( همان : 709)

 

که ظاهرا مقصود از سنایی آباد در این مواضع همان کتاب حدیقه الحقیقه است، اما در دونسخه خطی از کلٌیات دیوان سنایی محفوظ در کتابخانه دیوان هند مثنوی کوچک دیگری پس از کتاب حدیقه به نام سنایی آباد در جمله آثار حکیم آمده است که در آخر یکی از دو نسخه صریحا نوشته شده تمام شد سنایی آباد و حدیقه الحقیقه من کلام…. (همان : 10)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

اهمیّت تحقیق:

 

پیامبران الگوهای اخلاقی، انسانی، دینی و رفتاری مناسبی برای جامعه ی بشری هستند. حکیم سنایی شاعری اعتقادی است که بر جنبه های اخلاقی و عرفانی اصرار دارد. به همین دلیل  پیامبران در اشعار سنایی حضوری پررنگ دارند. در این تحقیق بناست این حضوراستخراج و تحلیل گردد. ادبیات فارسی همواره پایگاهی نیرومند برای انعکاس این جلوه ها بوده است.

 

اهداف تحقیق:

 

هدف از انتخاب این موضوع شامل موارد مختلفی است از جمله آنها : علاقه و آشنایی بیشتر با زندگی پیامبران با توجّه به منابع و ماخذ گوناگون است. بعد از آن، گستردگی و بهره گیری فراوان از این داستانها در شعر و ادب فارسی، بویژه درشعر عرفانی برای بیان مفاهیم بلندعارفانه، عاشقانه، زاهدانه و اخلاقی است و همیچنین لزوم شناخت کیفیّت و کاربرد این داستانها در شعر فارسی، چون این امر ، سهم به سزایی در نقد آثار شاعران و پی بردن به معنی و مفهوم بخش وسیعی از شعر آنان دارد.

 

علت انتخاب قصاید سنایی ، بدین جهت است که سنایی به عنوان اوّلین شاعر متصوّفه، مفاهیم بلند عارفانه را وارد شعر ساخت و بعد از آن شاعران به همان شیوه سنایی و به پیروی از او شعر سرودن و شعر عرفانی را به کمال نسبی رسانید و درباره شناخت و کیفیّت کاربرد این داستانها از نظر تلمیح، رمز ، روایت و یا اسطوره در قصاید سنایی اقدامی اساسی صورت نگرفته است .

 

سئوالات تحقیق:

 

– بررسی میزان بهره بری سنایی از پیامبران در قصاید جهت تاثیرگذاری بیشتر بر جامعه ی انسانها.

 

–  چرا سنایی برای غنا بخشیدن به قصاید خویش از داستانهای پیامبران بهره برده است؟

 

–  داستانهای پیامبران تا چه اندازه بر معانی قصاید افزوده است ؟

 

–  تا چه مقدار سنایی در بکار بردن این داستانها در شعر خویش موفق بوده؟

 

– تجلّی داستانهای پیامبران در قصاید به چه صورت انجام پذیرفته است؟

 

فرضیات تحقیق:

 

• به نظر می رسد سنایی در قصاید خود از داستان های زیادی از پیامبران استفاده کرده است.

 

• به نظر می رسد داستان های پیامبران بر معانی قصاید افزوده اند.

3- به نظر می رسد داستان های پیامبران نقش بسزایی در شعر سنایی دارند.

وزن یکی از عناصر اصلی شعر و از مهمترین عوامل تأثیرگذاری آن است و به منزله‌ی قالبی است که شاعر خلاق بر آن روح می‌دمد و با سلیقه‌ی خود بر اندامش جامه لفظ می‌پوشاند؛ درواقع حقیقت وزن، همان چیزی است که ما از حضور آهنگین واژگان در تناسب با معنای آن‌ها در بافت شعر دریافت می‌کنیم.

 

هر شاعری برای سرودن شعر خود بیشتر از وزن‌هایی استفاده می‌کند که نزدیک‌تر به روحیات و اندیشه‌های او باشد. از این رو نخست به سراغ اوزانی می‌رود که بهتر بتواند آمال و خواسته‌ها و تفکرات خود را در قالب آن‌ها بیان کند. این قالب به گونه‌ای است که حتی می‌توان گفت اوزانی که هر شاعر برای سرودن انتخاب می‌کند تا حد زیادی نشان‌گر خلق و منش و شخصیت و ایده‌های او می‌باشد؛ به نوعی که اگر شاعری طبعی تند و سرکش داشته باشد، اشعارش کوتاه و منقطع است و مقصود را در کوتاه‌ترین جملات نقل می‌کند؛ اما اگر دارای طبعی خیال‌پردازانه باشد، اشعارش بلند و آهنگین و آکنده از استعارات و تشبیهات و مجازات می‌شود. شاعری که سرحال است به اوزانی

 علاقه‌مند است که بتواند این روحیه‌ی او را بازگو کند و برعکس اگر شاعر غمگین و افسرده باشد، از اوزانی استفاده می‌کند که سنگین باشد و بار غم او را به دوش بکشد.

شاعر با رعایت تناسبی که میان موسیقی شعر با معنا و عاطفه و تخیل وجود دارد، تلاش می‌کند به هدف اصلی شعر که همان محتوای درونی شعر است، نزدیک گردد؛ از این رو پژوهشگران معتقدند وقتی شعر از دل برآمده و با صمیمیتی همراه است اوزان متناسب خود را یافته است و در مواردی که این تناسب رعایت نشده است شاعر چیره دست با استفاده از اختیارات شاعری و نغمه‌ی حروف تا حدی می‌تواندجبران این نقص را بکند.

 

هریک از اوزان شعر دارای موسیقی و حالت خاصی است و همین حالت‌ها موجب می‌شوند وزنی تند یا سنگین و شادی‌آور یا غم‌انگیز، حماسی، برهانی، گزارشی و … شود. بنابراین در مسیر ارزیابی و نقد شعر، یکی از گام‌های اصلی، بررسی کیفیت وزن آن است؛ علم وزن شعر، تنها به شناخت اوزان منحصر نمی‌شود و رویکرد‌های مختلفی چون سبک‌شناسی، انواع ادبی، روانشناسی و … را در بر می‌گیرد و هریک بعد از استخراج اوزان دیوان یک شاعر، می‌توانند در تحلیل موسیقیایی مفید واقع شوند.

 

ویژگی‌های روحی و اخلاقی شاعران و محیط‌ مادی، معنوی و فرهنگ‌ و سبک یک دوره می‌تواند در بسامد اوزان عروضی آن دوره تأثیر بسزائی داشته باشد؛ همانگونه که دوره‌ی بازگشت ادبی را دوره‌ی وزن‌های روان و آرام می‌دانند.

 

در میان دوره‌های مختلف، مکتب وقوع سبک شعری است که در سده‌ی دهم هجری به وسیله‌ی بابافغانی شیرازی در ادبیات فارسی آغاز شد و حدفاصل سبک عراقی و سبک هندی بود.  مکتب وقوع یا واقعه‌گویی، نوعی گرایش به رئالیسم و بیان حالات عشق و عاشقی از روی واقع است. به عبارت دیگر، شعر این دوره بیان احساس و تجربه‌ی عاطفی خود شاعر است! در مکتب وقوع، شاعر پس از اینکه از سوز و گدازهای عاشقانه‌ی خود نتیجه‌ای نمی‌گیرد، دچار حالت سرخوردگی می‌شود، و انزجار و نفرت خود را از معشوق بیان می‌کند و اشعاری می‌سراید که به واسوخت معروف است.

 

در این رساله نگارنده بر‌آن است با تحلیل اوزان عروضی اشعار چهار تن از بزرگان مکتب وقوع (فغانی شیرازی، محتشم کاشانی، هلالی جغتایی و وحشی بافقی)، به بررسی بسامد اوزان و ویژگی‌های عروضی این مقطع از ادبیات فارسی که تا کنون به آن پرداخته نشده است بپردازد.

 

اصلی‌ترین سؤالی که در این تحقیق مطرح می‌شود این است که اوزان عروضی رایج در مکتب وقوع چقدر با روحیات و افکار شاعران این دوره تناسب دارند؟

ادبیات تطبیقی رویكردی نسبتاً جدید در دنیای ادبیات است كه به كشف زمینه‌های همدلی و هم‌اندیشی آفرینندگان آثار ادبی و هنری سرزمین‌های مختلف كمك می‌كند. رویكرد دیدگاه‌های مختلف ادبیات تطبیقی هرچه كه باشد، نتیجه كار یكسان است و آن نزدیكی ملل و اقوام گوناگون و تفاهم ادبی و فرهنگی آنها خواهد بود. در این پایان‌نامه كه با هدف تحلیل تطبیقی فاوست[1] گوته و داستان شیخ صنعان به روایت عطار فراهم آمده است، این موضوع؛ یعنی پی بردن به اشتراكات ذوقی و فكری و عاطفی پدید‌آورندگان این دو اثر، همواره محل تأمل و توجه بوده است. همچنین تطبیق این دو اثر از این نظر كه هر دو از آثار برجسته تاریخ ادبیات جهان و نیز از شاهكارهای برجسته دو ملت هستند، پیوسته اهمیتی برجسته داشته است.

 

داستان شیخ صنعان یكی از دل‌انگیزترین داستان‌های عاشقانه ادبیات فارسی است. این داستان بلندترین منظومه منطق‌الطیر عطار

 نیشابوری است. اهمیت این داستان سبب شده است كه همیشه مورد توجه نویسندگان ادب‌پژوه باشد. این منظومه ماجرای شیخی است كه گرفتار عشق بانوی ترسایی می‌شود و در پی آن، همه اعتبار و احترامی را كه طی سالیان دراز به دست آورده است، از كف می‌دهد. آنچه این منظومه را از نمونه‌های همگون متمایز می‌كند، ویژگی‌های منحصر به فرد آن، از حیث ساختار  بیرونی و همچنین از نظر مضمون و محتواست. داستان فاوست نیز در میان نمونه‌های مشابه خود دارای برجستگی ویژه‌ای است. سرگذشت فاوست، سرنوشت مردی است كه عمر خود را بر سر كسب دانش و راهیابی به حقیقت نهاده؛ ولیكن با سپری كردن سالیان، با دستانی تهی و جانی به آرامش نرسیده، افسرده‌تر از همیشه بر جای مانده است. بنابراین نمونه‌های مورد بررسی در این پایان‌نامه، ضمن این‌كه به دلیل دارا بودن پاره‌ای مشابهت‌ها، قابلیت انطباق و بررسی دارند، به دلیل دارا بودن مفاهیم برجسته انسانی نیز اهمیتی ویژه می‌یابند. این دو اثر نیز همچون بسیاری دیگر از آثار ادبی با هدفی مشخص به نگارش درآمده‌اند. این هدف هرچه كه باشد، خواه دینی و اخلاقی، و خواه فرهنگی و اجتماعی، بیان‌كننده مهم‌ترین و عالی‌ترین تجربه‌های حیات روحی و معنوی پدیدآورندگانشان و نیز بازتاب عمیق‌ترین دغدغه‌های بشری هستند و همین مسأله سبب می‌شود مرز زمان و مكان را درنوردند و با عبور از مسیر پر فراز و نشیب تاریخ و با شكستن مرزهای مكان و زمان به دغدغه‌های مشترك آدمیان در پس قرون و اعصار تبدیل شوند.

این مسائل بر روی هم سبب گردید كه از میان خیل كثیری از آثار ادبی جهان، این دو اثر به عنوان نمونه برجسته آثاری كه به دلیل دارا بودن اشتراكات فكری و ذوقی و عاطفی پدیدآورندگانشان،  مشابهت‌هایی دارند، مورد مقایسه قرار گیرند. آنچه در این مقایسه بیش از هر چیز حائز اهمیت است، درك روح مشتركی است كه بر این دو متن ادبی سایه افكنده است؛ و از همین روست كه با وجود زمینه‌های تاریخی و فرهنگی متفاوتی كه این آثار در بستر آنها شكل گرفته است، باز هم می‌توان آنها را مورد تحلیل و بررسی تطبیقی قرار داد. همین روح مشترك است كه سبب می‌شود، به رغم تفاوت‌های اخلاقی و مذهبی و نیز تفاوت در اندیشه و جهان‌بینی گوته و عطار، مشابهت‌های عمیقی را بین آثارشان جست‌و‌جو كنیم. البته نباید در این میان آشنایی گوته با ادبیات مشرق زمین، خاصه ادبیات فارسی را نادیده گرفت؛ چراكه این آشنایی نیز به نوبه خود در شكل‌گیری مفاهیم و مضامین مشترك بی‌تأثیر نبوده است. هرچند هیچ سندی و مدركی كه دال بر آشنایی گوته با عطار باشد، وجود ندارد، اما بی‌تردید گوته با روح عرفانی آثار ادبی فارسی به واسطه شاعران دیگری چون سعدی و حافظ آشنا بوده و این آشنایی می‌توانسته موجب پدید آمدن مضامینی مشترك در آثار او با مضامین ادبی فارسی گردد. پژوهش حاضر كه در صدد كشف این مشابهت‌هاست، با تكیه بر نظریه مكتب آمریكایی، كه در تطبیق آثار ادبی به دنبال یافتن مشابهت‌هایی عمیق‌تر از زمینه‌های تاریخی و فرهنگی است، سعی در بیان  برخی از مهم‌ترین و عمیق‌ترین اشتراكات موجود میان این دو اثر سترگ و ارزنده، دارد.

 

[1] -Faust

و پیشینه ی تحقیق

 

1-1- طرح مسأله …………………………………………………………………………………………………………………. 2

 

1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق ……………………………………………………………………………………………… 2

 

1-3- اهداف تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………. 2

 

1-4- پیشینه­ی تحقیق …………………………………………………………………………………………………………… 2

 

1-5- روش تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………… 3

 

1-6- سؤالات تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………. 3

 

فصل دوم : در آمدی بر موضوع تحقیق

 

2-1- هنر و زیبایی ……………………………………………………………………………………………………………….. .5

 

2-2- مدرنیسم و پست مدرن …………………………………………………………………………………………………. ..6

 

2-3-جریان شناسی شعر معاصر…………………………………………………………………………………..19

 

2-4- زندگی نامه ی مختصر شاعران تحقیق …………………………………………………………………………… .26

 

فصل سوم : کارکرد آوایی

 

3-1-درآمدی بر کارکرد آوایی………………………………………………………………………………………………… 32

 

3-1-1- واج آرایی ………………………………………………………………………………………………………………. 32

 

3-1-2- آوردن حروف الفبا به شکل مجزا …………………………………………………………………..          35

 

3-1-3-کاربرد حروف لاتین در بیت ……………………………………………………………………………………… 37

 

3-1-4- کاربرد واژگان لاتین به فارسی………………………………………………………………………………….. 38

 

3-1-5- تکرار یک واج در کلمه ……………………………………………………………………………………………. 40

 

3-1- 6-کاربرد کلمات تخصصی و نیمه تخصصی …………………………………………………………………….. 42

 

3-1-7- کاربرد واژگان قدیمی در شعر پست مدرن …………………………………………………………………. 44

 

3-1-8- کاربرد واژگان رکیک و بی ادبانه ………………………………………………………………………………. 45

 

3-1-9- کاربرد زنجیره وار کلمات …………………………………………………………………………………………. 47

 

3-1-10- فرایندهای واجی ………………………………………………………………………………………………….. 48

 

3-2-تکرار…………………………………………………………………………………………………………….52

 

فصل چهارم: کارکرد عاطفی

 

4-1-درآمدی بر کارکرد عاطفی……………………………………………………………………………………………… 55

 

4-1-1-عشق ………………………………………………………………………………………………………………………. 56

 

4-1-2- گریه ………………………………………………………………………………………………………………………. 63

 

4-1- 3-غم و اندوه ……………………………………………………………………………………………………………… 69

 

4-1-4-  خسته…………………………………………………………………………………………………………………….. 73

 

4-1-5-  درد ………………………………………………………………………………………………………………………. 77

 

4-1-6-  ناامیدی و بدبینی ……………………………………………………………………………………………………. 82

 

4-1-7- انتظار ……………………………………………………………………………………………………………………… 87

 

4-1-8- بی تفاوتی ……………………………………………………………………………………………………………….. 92

 

4-1-9-  ترس، هراس و دلهره ………………………………………………………………………………………………. 95

 

4-1-10-تنهایی …………………………………………………………………………………………………………………… 100

 

4-2- حس آمیزی…………………………………………………………………………………………………………………. 107

 

4-3- عناصر موهوم ……………………………………………………………………………………………………………… 107

 

4-4- باورهای عامیانه ………………………………………………………………………………………………………….. ..109

 

فصل پنجم : کارکرد نحوی

 

5-1-درآمدی بر  کارکرد نحوی …………………………………………………………………………………………….. ..112

 

5-2- نوآوری های زبانی ………………………………………………………………………………………………………. ..112

 

5-3- نقش های پر کاربرد دستوری ……………………………………………………………………………………….. 125

 

5-3-1-صفت ………………………………………………………………………………………………………………………. 125

 

5-3-2 قید …………………………………………………………………………………………………………………………… 134

 

5-3-3- کاربرد ضمایر ………………………………………………………………………………………………………….. 140

 

5-3-4- کاربرد حرف اضافه …………………………………………………………………………………………………. 147

 

5-3-5- نام آوا……………………………………………………………………………………………………………………… 149

 

5-3-6- اسم صوت ……………………………………………………………………………………………………………… 153

 

5-4- افعال منفی ………………………………………………………………………………………………………………….. 156

 

5-5- کاربرد فراوان فعل امر و نهی …………………………………………………………………………………………. 158

 

5-6- کاربرد واژه ی توی ……………………………………………………………………………………………………… 160

 

5-7- کاربرد واژه ی هی ……………………………………………………………………………………………………….. 162

 

5-8- ناتمام ماندن جملات …………………………………………………………………………………………………….. 164

 

فصل ششم : کارکردهای دیگر زبان در واژگان پرکاربرد

 

6-1- زن و نمادهای زنانه ……………………………………………………………………………………………………… 169

 

6-2-مرد……………………………………………………………………………………………………………………………….. 179

 

6-3- کودکی و بچه در شعر پست مدرن …………………………………………………………………………………. 184

 

6-4- پست مدرن و تردید ……………………………………………………………………………………………………… 185

 

6-5- جایگاه زبان محاوره در آثار پست مدرن ……………………………………………………………………….. 187

 

6-6- پست مدرن و جبرگرایی ………………………………………………………………………………………………. 189

 

6-7- خدا در شعر پست مدرن ………………………………………………………………………………………………. 190

 

6-8-مرگ ومرگ اندیشی درتفکرپست مدرن…………………………………………………………………196

 

6-9-خودکشی………………………………………………………………………………………………………..201

 

6-10- تصویرهای شعری پست مدرن   ………………………………………………………………………………….. 205                                                                                    6-11 – بی موضوعی شعرپست مدرن    …………………………………………………………………………………. 206

 

6-12- نامفهوم بودن شعرپست مدرن………………………………………………………………………………………. 207

 

6-13- بی معنایی شعرپست مدرن…………………………………………………………………………………………… 209

 

6-14-هیچ و پوچ اندیشی ………………………………………………………………………………………..210

 

6 -15-اصطلاحات شغلی………………………………………………………………………………………….213

 

6-16- کاربرد نام حیوانات ……………………………………………………………………………………………………. 216

 

6-17- کاربرد نام فصل ها …………………………………………………………………………………………………….. 222

 

6-18- کاربرد روز و شب ……………………………………………………………………………………………………… 225

 

6-19- کاربرد رنگ­ها …………………………………………………………………………………………………………… 227

 

6-20- کاربرد اعضای بدن ……………………………………………………………………………………………………. 232

 

6- 21-حواس پنجگانه …………………………………………………………………………………………………………. 234

 

6-22- طنز و شعر پست مدرن ………………………………………………………………………………………………. 250

 

6-23- خواب و ملزومات آن ………………………………………………………………………………………………… 254

 

6-24- قصه و داستان …………………………………………………………………………………………………………… 257

 

6-25- کاربرد اعداد ……………………………………………………………………………………………………………… 262

 

6-26- اسم های خاص ………………………………………………………………………………………………………… 266

 

6-27- مورد خطاب قرار دادن ………………………………………………………………………………………………. 289

 

6-28- فتوشعر ……………………………………………………………………………………………………………………… 291

 

6-29- شعر دیداری ……………………………………………………………………………………………………………… 292

 

فصل نهم: نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………… 296

 

منابع و مآخذ …………………………………………………………………………………………………………………………. 301

 

فهرست جداول

 

عنوان                                                                                                                      صفحه

 

جدول شماره 1 : بسامد واژه عشق…………………………………………………………………………………………………. 56

 

جدول شماره 2: بسامد واژه گریه ………………………………………………………………………………………………….. 63

 

جدول شماره 3: بسامد واژه غم و غصه …………………………………………………………………………………………. 69

 

جدول شماره 4: بسامد واژه خسته ………………………………………………………………………………………………… 73

 

جدول شماره 5 : بسامد واژه درد ………………………………………………………………………………………………….. 77

 

جدول شماره 6 : بسامد ناامیدی و بدبینی ………………………………………………………………………………………. 82

 

جدول شماره 7 : بسامد واژه انتظار ……………………………………………………………………………………………….. 87

 

جدول شماره 8 : بسامد واژه بی تفاوتی …………………………………………………………………………………………. 92

 

جدول شماره 9 : بسامد واژه ترس، هراس و دلهره …………………………………………………………………………. 95

 

جدول شماره 10 : بسامد واژه تنهایی ……………………………………………………………………………………………. 100

 

جدول شماره 11 : کاربرد صفت منفی …………………………………………………………………………………………… 125

 

جدول شماره 12 : کاربرد غیر تنوین  دار ………………………………………………………………………………………. 134

 

جدول شماره 13 : کاربرد قیدهای بی نشانه …………………………………………………………………………………… 136

 

جدول شماره 14 : کاربرد بسامد ضمایر ………………………………………………………………………………………… 140

 

جدول شماره 15 : بسامد فعل امر و نهی ……………………………………………………………………………………….. 158

 

جدول شماره 16 : کاربرد واژه ی تویِ ………………………………………………………………………………………….. 160

 

جدول شماره 17: بسامد واژه ی هی …………………………………………………………………………………………….. 162

 

جدول شماره 18 : بسامد هیچ و پوچ اندیشی ………………………………………………………………………………… 210

 

 

 

 

جدول شماره 19 : بسامد حیوانات ……………………………………………………………………………………………….. 216

 

جدول شماره 20: بسامد فصل ها…………………………………………………………………………………………………… 222

 

جدول شماره 20 : بسامد شب و روز …………………………………………………………………………………………….. 225

 

جدول شماره 21 : بسامد رنگ ها …………………………………………………………………………………………………. 227

 

جدول شماره 22 : بسامد اعضای بدن …………………………………………………………………………………………… 232

 

جدول شماره 23: بسامد اعداد ……………………………………………………………………………………………………… 262

 

فهرست تصاویر

 

عنوان                                                                                                                      صفحه

 

تصویر شماره 1 : فتوشعر ………………………………………………………………………………………………………………. 291

 

تصویر شماره 2 : شعر دیداری ………………………………………………………………………………………………………. 292

 

تصویر شماره 3 : شعر دیداری ………………………………………………………………………………………………………. 293

 

 

 

طرح مسأله

 

قالب غزل یکی از محبوب­ترین قالب­های شعر فارسی است. پس از ظهور نیما و رواج شعر نیمایی و ارائه­ی آثار موفق در این عرصه اهل شعر و ادب شاهدند که غزل معاصر با تنوع موضوع، شکل ظاهری، قافیه­هایی متفاوت، ردیف های طولانی و نوآوری­های فراوانی از سوی شاعران دهه­ی شصت، هفتاد و هشتاد به شکلی فعال خودنمایی می­کرد.

 

دهه­ی هشتاد، مهدی موسوی با معرفی « غزل پست مدرن، برگزاری کلاس­های آموزشی، تربیت شاگرد انتشار نشریه­ی تخصصی پست مدرن دری دیگر به روی غزل معاصر ما گشود و شاگردانش او را به عنوان پدر غزل پست مدرن مورد خطاب قرار دادند.بارزترین ویژگی که این نوع غزل را از همه­ی غزل­های ادبیات فارسی متمایز می سازد، زبان این نوع غزل است، در این تحقیق نقش­های آوایی، عاطفی، نحوی این غزل­ها مورد بررسی قرار گرفته و نوآوری های زبانی و واژگان پرکاربردو دیگر کارکردهای زبان تحلیل می گردد.

 

1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق

 

نبودن پژوهش مدوّن پیرامون این موضوع و نقش اساسی و متفاوت  کارکرد واژگان در شکل­گیری غزل پست مدرن،  نقش یک پژوهش در شناخت این شیوه ی نو آورانه ،علاقه ی نگارنده نسبت به قالب غزل و ادبیات معاصرو روشن کردن ابعاد شعر پست مدرنرا می­توان اهمیت و ضرورت انجام این تحقیق به شمار آورد.

 

1-3- هدف تحقیق

 

جایگاه زبان و واژگان در دادن شکلی دیگرگونه به غزل پست مدرن و کارکرد های زبانی بررسی می گردد تا در شناخت بهتر این نوع شعری به مخاطب یاری رساند.و انگیزه ای برای پژوهش های بعدی درباره ی این تجربه ی جدید شعری باشد.

 

1-4- پیشینه­ی تحقیق: ( مروری بر تحقیقات داخلی و خارجی )

 

کتاب­های فراوان و مقالات بسیاری  با موضوع پست مدرن به چاپ رسیده است که ارتباط آن­ها با موضوع این پژوهش در حد آشنایی با نگرش پست مدرن و ادبیات پست مدرن در دیگر کشورهاست. اما اثری که به طور مستقل شعر پست مدرن را در ادبیات فارسی بررسی کند به چاپ نرسیده است. فقط پایان نامه­ی
« رویکردی به مدرنیسم در غزل معاصر » که در دانشگاه سیستان و بلوچستان به قلم آقای محمود طیب و استاد راهنمای ایشان دکتر محمد علی زهرا زاده می­تواند در شکل­گیری این ذهنیت که ادبیات کلاسیک فارسی چگونه به مرحله مدرن رسید به ما کمک کند تا ما در این پژوهش رسیدن به پست مدرن را بررسی نماییم. و موضوع کار ایشان و  این پژوهش تفاوت فراوانی دارند. پایان نامه ی اخیر با این کار پژوهشی تفاوت فراوانی دارد. چون مدرن و پست مدرن درلفظ و معنا و شعر دو طیف جداگانه اند. نزدیک بودن زمان سروده شدن غزل ها با زمان این پژوهش و برخورد دولت با فعالیت موسوی و اختصاری و درک نشدن این شعر از سوی بسیاری از مخاطبان حتی مخاطب خاص ادبیات باعث شده که موضوع تحقیق برای اهل شعر و ادب تا این زمان ناشناس باقی بماند.

 

1-5- روش تحقیق

 

روش تحقیق این پژوهش به صورت کتابخانه­ای و اسنادی است. در ابتدا کتاب ها و مقالات مرتبط با غزل پست مدرن و پست مدرن و مجموعه شعرهای در دسترس شاعران شاخص که در دهه­ی هشتاد منتشر شده را یافته و با مطالعه دقیق و فیش برداری کارکردهای مختلف زبان را در این اشعار بررسی شده است.  مطالب لازم استخراج و پس از اتمام فیش برداری مطالب جمع­آوری شده در پاسخگویی به پرسش­های مطرح شده طبقه بندی و تدوین گردید.

 

1-6- سؤالات تحقیق

 

1. دایره ی واژگان به کار رفته در غزل پست مدرن تا کجا گسترده است؟

 

1. نو آوری های زبانی غزل پست مدرن چگونه است؟

 

1. واژگان در کارکرد عاطفی، آوایی و نحوی غزل پست مدرن چه نقشی دارند؟

 

1. واژگان پرکاربرد غزل پست مدرن چه ارتباطی با نگرش پست مدرن دارند؟

 

شخصیّت یکی از عناصر مهم در داستان و بازتاب تصورات و اندیشه های نویسنده است. نویسنده با خلق اشخاص زنده و واقعی از محیط پیرامون خود و وارد کردن آن ها در دنیای داستانی اش،  سعی می کند با مخاطبانش رابطه­ی تأثیرگذار و جذّاب و ماندنی­تری برقرار کند و به نوعی افکار و اندیشه­های خود را در وجود شخصیّت های داستانی­اش بیان نماید. در واقع شخصیّت های هر داستان پایه و اساس آن داستان هستند و هر داستانی اگر دارای شخصیّت پردازی درست و مناسبی باشد،  در نظر خواننده واقعی تر جلوه می کند. شیوه­ی شخصیّت پردازی در داستان های کوتاه به طرق مختلف صورت می گیرد. گاهی از زبان راوی (دانای کل) شخصیّت ها به خواننده معرّفی می شوند و گاهی نیز شخصیّت ها از طریق گفتار و رفتارشان با قرار گرفتن در موقعیت های مختلف خود را به خواننده می شناسانند . البّته داستان نویس می تواند هرکدام از شیوه­ها و یا ترکیبی از آنها را به کار گیرد.

 

شخصیّت ها را می توان از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار داد . از نظر ماهیت،  از نظر فعل و انفعالات،  از جنبه­ی کاربرد از نظر گستردگی و کمال هم چنین از نظر میزان نقش در داستان به بخش هایی تقسیم نمود.

 

در این پژوهش،  داستان چراغ آخر صادق چوبک یکی از نویسندگان خلّاق و چیره دست معاصر مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد،  و نگارنده بر آن است تا انواع شخصیّت ها و هم چنین شیوه های شخصیّت پردازی این مجموعه ی داستانی را که شامل  8 داستان کوتاه و طرح است. مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. امید است نتایج حاصل از این تحقیق اطلاعاتی هرچند اندک را به مجموعه ی یافته ها و پژوهش های پیشین بیفزاید.

 

1-3 سؤالات تحقیق

 

این پایان نامه قصد دارد،  به سؤالات زیر که زیرساخت پایان نامه است،  جوابی در حد قابل قبول ارائه دهد :

 

1- شخصیّت های مطرح داستان چراغ آخر از چه نوعی هستند ؟

 

2- معرّفی شخصیّت های داستان چراغ آخر به چه شیوه ای انجام شده است؟

 

3- اندیشه های نویسنده در خلق شخصیّت های داستان تا چه اندازه تأثیرگذار بوده است؟

 

 

1-4 اهمیّت و ضرورت تحقیق

 

پژوهش­ها و تحقیقات گسترده ای درباره­ی چوبک و آثار او به دلیل ارزش های هنری و ویژگی های منحصر به فردش انجام شد امّا تاکنون تحقیق جامع و مستقلی در مورد انواع شخصیّت و شیوه های شخصیّت پردازی داستان های چراغ آخر انجام نشده است . با توّجه به اهمیّت شخصیّت و اینکه شخصیّت­های داستان عنصر اجرایی داستان هستند و بازتاب شخصیّت درونی و افکار نویسنده می باشند،  در این پایان نامه سعی شده،  به این عنصر مهم از عناصر داستان پرداخته شود. از این رو انجام این تحقیق از آن جهت که می تواند برای کسانی که تمایل بیشتری به آشنایی با اثر مذکور دارند مفید و راه­گشا باشد ضروری به نظر می رسد .

 

1-5 پیشینه تحقیق

 

تفاوت آثار چوبک در ادبیّات معاصر و سبک ویژه و خاص او،  بسیاری از نویسندگان و پژوهشگران را بر آن داشت که از زوایای مختلف به نقد و تحلیل آثارش بپردازند. امّا در باب موضوع انواع شخصیّت و شیوه­ی شخصیّت پردازی مجموعه ی داستانی چراغ آخر کتاب یا مقاله­ای خاص رویت نشده است با این همه جسته و گریخته و به طور کاملاً پراکنده در لا به لای مقالات و متون،  مطالبی اندک،  درباره­ی این موضوع می توان مشاهده کرد. از جمله می توان به کتاب یاد چوبک به کوشش علی دهباشی اشاره داشت که در آن مقاله ای از محمدعلی سپانلو با عنوان داستان کفترباز آمده است که علاوه بر بررسی لحن،  زاویه دید،  درون مایه و دیگر عناصر داستان،  چند سطری نیز به شخصیّت های این داستان پرداخته است. همچنین در همین کتاب مقاله ای توسط جهانگیر درّی نوشته شده،  با عنوان طنز در آثار صادق چوبک که نگاهی کوتاه به شخصیّت اصلی داستان چراغ آخر داشته،  دستغیب و براهنی هم  در کتاب های مستقلی به نام «نقد آثار چوبک» و «قصه نویسی» به بررسی و تحلیل آثار چوبک پرداخته اند. در کتاب های «ستایش داستان»، «صد سال د استان نویسی» و «هشتاد سال داستان کوتاه ایران» از عابدینی نیز نویسنده اشاراتی به چوبک و آثارش داشته است. همچنین در کتاب «تحلیل های روان شناختی» از دکتر صنعتی و در کتاب «داستان کوتاه در ایران» از حسین پاینده به چوبک و آثارش پرداخته شده است. علاوه بر کتب مذکور مقالاتی به طور جداگانه رویت شده که آنها نیز به نقد و بررسی آثار چوبک اقدام نمودند از جمله مقاله­ای تحت عنوان « مطالعه­ی شکلی و ساختاری داستان کوتاه صادق چوبک» از رحمان مشتاق مهر و مقاله ای هم به عنوان «نقد چوبک» از اصغر بابا سالار،  که در هر دوی این مقالات اشاراتی بسیار کوتاه به این مجموعه ی داستانی شده است. به هر صورت،  وجود این منابع کمک بسیاری در جهت شناخت چوبک و آثارش به شمار می رود  امّا در هیچ یک از آثار نام برده به شکل مستقل،  جامع و مبسوط به انواع شخصیّت و شیوه های شخصیّت پردازی در مجموعه ی داستانی چراغ آخر پرداخته نشده بنابراین نگارنده در این پایان نامه سعی دارد به این مهم بپردازد .

 

1-6 اهداف تحقیق

 

هدف از انجام این پژوهش،  تحلیل و بررسی انواع شخصیّت و شیوه های شخصیّت پردازی در مجموعه ی داستانی چراغ آخر است تا از این رهگذر،  شخصیّت های پرداخته شده­ی ذهن چوبک در بستر این داستان به خواننده شناسانده شوند و شیوه پردازش شخصیّت ها نیز مشخص گردد.

 

1-7 فرضّیه های تحقیق

 

1- شخصیّت های اصلی و مطرح مجموعه ی داستان چراغ آخر،  همگی ایستا هستند.

 

2- شخصیّت ها هم به صورت مستقیم و هم غیرمستقیم به خواننده معرّفی می شوند.

 

3- به دلیل حساسیت و دقّت و جزئی نگر بودن نویسنده تأثیرات افکار و اندیشه هایش در بیان واقعیات جامعه کاملاً مشهود است.

 

1-8 تعاریف واژه های کلیدی

 

داستان کوتاه : روایت به نسبت کوتاهی است که نویسنده با بهره گیری از خلّاقیت و شخصیّت های محدود در کمترین فضا به کمک وحدت تأثیر به آفرینش آن می پردازد . (میرصادقی،  26:1390).

 

شخصیّت : «در ادبیّات،  شخصیّت،  فرد ساخته شده ای است که مانند اشخاص حقیقی از ویژگی هایی برخوردار است و با این ویژگی ها در داستان و نمایش ظاهر می شود» (داد،  177:1380).

 

شخصیّت پردازی : «پرداختن به چگونگی حالات و ویژگی های افراد،  شخصیّت پردازی گفته می شود» (میرصادقی،  84:1390) .

 

چراغ آخر چوبک : یکی از آثار صادق چوبک نویسنده­ی معاصر است که در سال 1344 چاپ و منتشر شد.

 

 

 

 

 

1-9 حدود تحقیق

 

در تحلیل و بررسی انواع شخصیّت و شیوه­ی شخصیّت پردازی مجموعه ی «چراغ آخر» از چاپ دوم کتاب که در سال 1352 انتشار یافته استفاده شده است. این مجموعه ی شامل  هشت داستان و طرح و یک شعر آزاد به نام «ره آورد» است هر هشت داستان و طرح این مجموعه ی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته،  امّا به دلیل محدود کردن زمینه بحث از بررسی شعر آزاد ره­آورد پرهیز شده،  همچنین برای درک بهتر تحلیل­ها از نمونه های گزینشی متن داستان استفاده شده که با ارجاع درون متنی مشخص شده است .